Сўнгги бир неча ўн йил ичида дунёнинг кўплаб давлатларида раҳбарлик лавозимларида аёллар улуши сезиларли даражада ошди. Ривожланаётган давлатларда хотин-қизларнинг бошқарув ваколатлари ошиши таълим ва соғлиқни сақлаш масалаларига кўпроқ эътибор қаратилиши билан изоҳланса, ривожланган давлатларда уларнинг давлат тузилмаларида раҳбарлик қилиши ижтимоий-сиёсий таъсир кўрсатмоқда.
Аммо яқинда АҚШнинг 279 та компанияси ўртасида ўтказилган сўров шуни кўрсатдики, аёллар ишга қабул қилинган ходимлар сонининг 48 фоизини ташкил қилса, раҳбарликнинг кейинги босқичида уларнинг улуши 39 фоизгача тушмоқда. Ҳар бир навбатдаги босқичдан аёллар камайиб бориб, юқори даражадаги лавозимларда атиги 23 фоизи қолмоқда.
2019 йил январь ҳолатига кўра, дунё миқиёсида 19 аёл давлат раҳбари ёки ҳукумат бошлиғи лавозимида фаолият юритган, вазирларнинг атиги 20,7 фоизи хотин-қизлар ҳиссасига тўғри келган.
«Ижтимоий фикр» республика жамоатчилик фикрини ўрганиш маркази ҳам айни шу мавзуда сўровнома ўтказиб, аёлларда эркаклар билан солиштирганда мансабда ўсиш қандай амалга ошишига доир ҳамюртларимиз фикри билан қизиқди.
45,8 фоиз иштирокчиларининг фикрича, аёлларда мансабда ўсиш эркаклардагига қараганда айтарли сабабсиз, қийинроқ кечади, «эркакларга хизмат ва мансаб пиллапояси бўйича кўтарилиш шунчаки осонроқ, чунки у эркак». Шу билан бирга ҳар тўртинчи респондент, умуман олганда, хотин-қизлар учун мансаб пиллапояси бўйича кўтарилиш фаолият соҳаси ва бандликнинг турига боғлиқлигини қайд этди.
Ижтимоий сўров натижалари шуни кўрсатдики, тадқиқот иштирокчиларининг мутлақ кўпчилиги (93,8%) давлат бошқаруви тизимида ёки тадбиркорлик ва бизнесда юқори лавозимларни эгаллаб турган аёлларга нисбатан ижобий муносабатда. Сўров иштирокчилари бундай фаол, мақсадга интилувчан ва уддабурон аёлларни қўллаб-қувватлашларини билдириб, уларни меҳнат ва касбий фаолиятда ёки бизнесда намоён қилишга интилаётган бошқа аёллари учун намуна деб ҳисоблайдилар.
Ҳозирги вақтда мамлакатимиз бошқарув тизимида аёлларнинг улуши 33 фоизга етди. Юртимиз бўйича бир ярим мингга яқин хотин-қизлар турли даражадаги раҳбарлик лавозимларида ишламоқда. Хусусан, ташкилотчи ва ташаббускор опа-сингилларимиз орасида туман ҳокимлари бор, ҳудудларда ўринбосар ва маслаҳатчи лавозимларида самарали фаолият кўрсатаётган, йирик корхоналар, банклар ва компаниялар, тадбиркорлик субъектларини бошқараётган аёлларимиз сафи кенг. Ана шундай катта салоҳиятни янада ошириш, давлат ва жамият бошқарувида уларнинг иштирокини кучайтириш мақсадида 6 мингдан зиёд фаол хотин-қизлардан иборат кадрлар захираси шакллантирилди.
Давлатимиз раҳбари Шавкат Мирзиёев таъкидлаганидек, бундай замонавий билим ва истеъдодга, етакчилик қобилиятига эга, эл-юртимиз учун фидойи хотин-қизларимиз – халқимиз, миллатимизнинг олтин фонди, десак, ҳеч қандай муболаға бўлмайди.
2020 йилда юртимиз тарихида биринчи марта миллий парламентда аёллар сони сезиларли ошгани, яъни Олий Мажлис Қонунчилик палатасига сайланган 150 нафар депутатнинг 48 нафари ёки 32 фоизини хотин-қизлар ташкил этгани, Сенатда эса бу кўрсаткич қарийб 25 фоизга етгани республикада бу борада амалга оширилаётган сиёсатнинг яққол натижасидир.
Ана шундай натижалар туфайли Ўзбекистон парламенти аёл депутатлар сони бўйича дунёдаги 190 та миллий парламент ўртасида 37-поғонага кўтарилди. Ҳолбуки, бундан 5 йил илгари 128-ўринни эгалаганди.
Таҳлиллардан маълум бўлдики, охирги уч йилда Ўзбекистон Республикаси Олий Мажлис қуйи палатасида аёллар улуши 2,5 мартага, юқори палатада эса 19 % га ошган. Аёл судьялар сафи ҳам кенгайган. Лекин 2020 йилда 2018 йилга нисбатан маъмурий-бошқарув ходимлари таркибида опа-сингилларимиз улуши 2 фоизга камайганини кўриш мумкин.
Раҳбар аёллар улуши, унинг ўзгариши ҳудудий ва тармоқлараро хусусиятларга эга. Иқтисодиёт тармоқлари трансформация натижасида «аёллар» ва «эркаклар»никига бўлиниб қолгани ҳудудларнинг ижтимоий-иқтисодий ривожланишини белгиловчи айнан шу тармоқларнинг устунлиги аёлларнинг ҳам қарор қабул қилиш даражаларини белгиламоқда.
Вилоятлар кесимида таҳлил шуни кўрсатдики, маъмурий-бошқарув ходимлари таркибида Қорақалпоғистон Республикасида (32,5%), Андижон (34,1%), Фарғона (31,1%) вилоятларида аёлларнинг улуши юқори даражада. Сурхондарё (17,6%), Навоий (18,1%), Жиззах (18,8%) вилоятларида раҳбарлик лавозимларида фаолият олиб бораётган аёллар сони энг паст даражададир.
Бошқарув соҳасида хотин-қизларнинг имкониятлари ва унга таъсир этувчи бевосита ва билвосита омилларни аниқлаш, эконометрик таҳлил орқали раҳбар аёллар сонини ошириш борасида илмий асосланган таклифларни ишлаб чиқиш айни заруратдир.
Шундан келиб чиққан ҳолда республикамизда раҳбар аёллар сонига никоҳ, туғилиш, ўртача иш ҳақи миқдори, олий таълим муассасаларни битирган аёллар ҳамда давлат секторидаги хотин-қизлар бандлиги таъсири ўрганилди. Таҳлиллар натижасида 10 та никоҳланган, ҳар 1000 та туғилишга бир нафар аёл раҳбар чиқиши аниқланди. Яъни бизнинг шароитимизда аёллар раҳбарлигига асосий тўсиқ бўлаётган омиллардан бири бу туғилиш экан. Олий ўқув юртларини битирган ҳар юз нафар аёлдан 28 нафари, давлат секторида банд бўлган ҳар 10 аёлдан бир нафари раҳбарликка тайинланаётгани маълум бўлди.
Аёлларнинг барча даражадаги қарорларни қабул қилишда, етакчи опа-сингилларимизнинг давлат органлари ва жамоат ташкилотлари фаолиятида реал иштирок этиши учун шарт-шароит яратиш – янги Ўзбекистонда хотин-қизлар меҳнатини ташкил этиш соҳасидаги давлат сиёсатининг устувор вазифаси ҳисобланади.
Замонавий шароитларда аёллар меҳнатини ташкил этиш стратегиясида ушбу масаласини ҳал қилиш учун қуйидагиларни таклиф қиламиз:
● хотин-қизларни сиёсий, давлат фаолияти ва бошқарувида иштирок этишга тайёрлашни ташкил этиш;
● хотин-қизлар учун тегишли малака ошириш ва қайта тайёрлаш дастурларини ишлаб чиқиш, ўзини ўзи бошқариш маҳаллий органлари раҳбарлари ва қишлоқ жамоалари етакчиларини тайёрлаш бўйича ўқув дастурларини жорий этиш;
● хотин-қизларнинг анъанавий тарзда иш билан банд бўлган тармоқлар (таълим, соғлиқни сақлаш, ижтимоий хизматлар) билан чекланиб қолмасдан, давлат хизматида барча фаолият турларига киришини таъминлаш;
● сиёсий партияларда хотин-қизларни ҳокимиятга кўтариш бўйича самарали механизмлар, стратегия ва дастурлар мавжудлигини рағбатлантириш, хотин-қизлар сиёсий тажрибасини шакллантириш ва ривожлантириш;
● хотин-қизлар манфаатларини ҳимоя қилишга қаратилган нодавлат жамоат бирлашмалари ва ташкилотлари фаолиятини кенгайтириш;
● сиёсат, илм-фан, тадбиркорлик ва бошқарув соҳасида муваффақият қозонаётган аёлларнинг ижобий қиёфасини шакллантириш, биографик ўрганиш;
● давлат ва нодавлат корхоналарда ишлаётган масъулиятли, олий маълумотли ва ташаббускор хотин-қизлардан Умуммиллий аёллар кадрлар захирасини шакллантириш, раҳбар аёлларни ҳар томонлама қўллаб-қувватлаш;
● турли даражадаги давлат органларида ишлаш, хотин-қизлар уюшмалари, марказлари ва бошқа ташкилотларни ташкил этишни рағбатлантириш, тажриба алмашиш, ташаббусларни қўллаб-қувватлаш зарур.
0
278 
