Инсоният тараққиётида илм-фаннинг етакчи роли унинг давлат устуворликлари тизимидаги ўрнини белгилаб беради. Бугунги кунда дунёнинг деярли барча мамлакатлари илм-фанни ривожлантиришни давлат аҳамиятига молик энг муҳим стратегик вазифа, деб билади ва бундан Ўзбекистон ҳам мустасно эмас. Бу масалада илм-фаннинг мамлакат тараққиётидаги ролини ошириш, илғор технологиялар ўқув-тажриба маркази фаолиятини ривожлантириш, илм-фан, таълим ва ишлаб чиқариш интеграциясини, янги билимларни шакллантириш ва қўллашни фаоллаштириш учун шарт-шароит яратиш мақсадида Ўзбекистон Республикаси Президентининг фармонига мувофиқ Юқори технологиялар ўқув-тажриба маркази ташкил этилди. Марказ Ўзбекистон Республикаси Президентининг 2018 йил 19 апрелдаги 3674-сон қарори билан Ўзбекистон Республикаси Инновацион ривожланиш вазирлиги ҳузуридаги Илғор технологиялар марказига айлантирилди.
Марказ таркибида 4 та лаборатория фаолият юритади. Биотехнология лабораториясининг асосий йўналиши генетик муҳандислик, унда фармацевтика, озиқ-овқат саноати ҳамда қишлоқ хўжалигида фойдаланиш учун рекомбинант оқсил ва пептид препаратларини ишлаб чиқариш, ирсий ва бошқа касалликларнинг молекуляр генетик тадқиқотлари, фармакогеномика, микробиология, биомедицина, метаболомика, фудомикс ва кимёметрик тадқиқотлар олиб борилади.
Экспериментал биофизика лабораторияси биологик фаол бирикмаларнинг молекуляр таъсир механизмларини текшириш, патология ривожланишининг молекуляр ва мембранавий механизмлари, ҳужайрали биотиббиёт технологиялари, ўсимликларнинг адаптив реакциясини шакллантириш механизмлари ва атроф-муҳит ҳолатини кузатиш усулларини ишлаб чиқишга қаратилган.
Физикавий ва кимёвий тадқиқотлар лабораторияси ноорганик материалшунослик, нанотехнология, оптика бўйича тадқиқотлар олиб боради, шунингдек, у жиклёрлар, инжекторлар олиш технологияларини ишлаб чиқишга ҳамда кон, металлургия, автомобилсозлик, яримўтказгич, кимё ва озиқ-овқат саноати учун мураккаб ноорганик ва органик бирикмаларнинг элементар, фазали, молекуляр ва микроструктуравий таҳлилини тадқиқ этишнинг замонавий комплекс аналитик усулларини қўллашга йўналтирилган.
Геофизика ва наноминералогия лабораторияси мутахассислари сейсмик қидирув, электр қидирув, магнит-қидирув, гравитациявий қидирув, қудуқларнинг геофизик тадқиқотлари, радиометрия, ядро геофизикаси ва иссиқликни ўлчаш, шунингдек, ультрадисперс чўкмаларнинг махсус хоссалари ҳамда ўлчами камида битта ўлчовда наношкалага киритилган қимматбаҳо металлар табиий ва техноген бирикмаларининг физик-кимёвий хоссаларини ўрганиш билан шуғулланади.
Марказда ёш олимлар ва талабалар билан бир қаторда таниқли олимлар, тадқиқотчилар, саноат вакиллари, жами 124 нафар ходим фаолият олиб бориб, уларнинг 82 нафари илмий ходим, 19 нафари фан доктори, 27 нафари фан номзоди ва PhD илмий унвонига эга мутахассилардир.
Марказ фаолияти давомида 62 та миллий ва 4 та халқаро илмий лойиҳаларни амалга оширди. Aйни пайтда Ислом тараққиёт банкининг биотехнологияни қўллаб-қувватлаш лойиҳаси устида иш олиб борилмоқда, тадқиқотчилар алмашинуви учун Копенгаген университети ва Шанхай MateriaMedica институти билан 2 та саёҳат гранти ажратилди. Марказ Nature, Nature Communications, Scientific Reports каби етакчи илмий журналларида чоп этилган нашрлар сони бўйича республикада етакчи ҳисобланади.
COVID-19 пандемияси дунё миқёсида фан ва унинг имкониятларидан фойдаланиш ҳақидаги тасаввурларни ўзгартирди. Инновацион ривожланиш вазирлигининг буюртмасига кўра 2020 йил февраль ойида олимлар маҳаллий тест тизимини ишлаб чиқишга киришиб, март ойининг охирида марказ биотехнологлари гуруҳи ПЗР усулида COVID-19 вируси геномининг уч қисмини таҳлил қилишга асосланган, бошқа аналоглардан ажралиб турадиган тест тизимини ишлаб чиқишди. Ўзбекистон Республикаси Президентининг 2021 йил 1 апрелдаги 6198-сонли фармонидаги коронавирус инфекциясига қарши маҳаллий вакцинани ишлаб чиқиш бўйича топшириқни бажариш мақсадида усуллардан фойдаланган ҳолда коронавирусга қарши рекомбинант оқсил вакцинасини олишнинг биокимёвий усуллари бўйича 8 та конструкция, коронавирусга қарши ДНК вакцинасини олиш учун 2 та вектор конструкция, электропорация мосламаси ва мақсадли компонентни тозалаш технологияси яратилди. Коронавирусга қарши ишлаб чиқилган рекомбинант оқсил вакцинаси ЖССТ вакцина номзодлари рўйхатига киритилди.
Ўзбекистонда кенг тарқалган коронавирус геномининг генетик кетма-кетлиги 2020 йил апрель ойида илк бор ўрганилиб, эндиликда кетма-кетлик натижалари доимий асосда халқаро маълумотлар базасига киритиладиган бўлди.
Илғор технологиялар маркази, Соғлиқни сақлаш вазирлиги Вирусология институти ва Аnhui Zhifei Longcom Biopharmaceutical Co. Ltd (КНР) ўртасидаги келишуви асосида Марказ раҳбарлигида Хитой Фанлар академияси Микробиология институти, Sinopharm Group и Anhui Zhifei Longcom Biopharmaceutical компаниялари томонидан ишлаб чиқилган коронавирус вакцинасининг III босқич клиник синовлари ташкил этилди. Синовларда жами 7 минг нафар ўзбекистонлик кўнгилли иштирок этди. Клиник синовларга қўшган ҳиссаси ҳисобга олиниб, Ўзбекистон коронавирусга қарши вакцинанинг ҳаммуаллифи сифатида тан олинди.
Илғор Технологиялар Маркази ташаббуси билан илм-фан, бизнес ва инновациялар интеграцияси учун шарт-шароит яратиш мақсадида Ўзбекистонда биринчи марта табиий фанлар соҳасида стартап лойиҳалари учун CАТ Science Accelerator яратилди. У ёш олимларни тадбиркорлик кўникмаларига ўргатиш, стартаплар учун бизнес-моделлар ва лабораториялар яратиш, лойиҳаларни тижоратлаштиришга, дастлабки 2-3 йилда сармояларни жалб этиш ва қулай шароитлар яратишга кўмаклашади.
2018 йилда АҚШ элчихонаси кўмагида ёш стартап-компаниялар учун GITS («Фан ва технология орқали глобал инновациялар») минтақавий стартап тренинги ўтказилди ва 2019 йилдан бошлаб Илғор технологиялар маркази халқаро инновациялар тармоғининг бир қисми ҳисобланади.
Юлия ЛЕВИЦКАЯ,
Илғор технологиялар маркази илмий котиби
0
295 
