Мутахассисларнинг қайд этишича, эркин иқтисодий зоналар (ЭИЗ) бугун жаҳон иқтисодиётининг ажралмас қисмига айланиб улгурди. Айни пайтда дунёда 120 дан ортиқ давлатда эркин иқтисодий зоналар мавжуд бўлиб, улар мамлакат экспорт салоҳиятини, бандлик ва фаровонлик кўрсаткичларини оширишда муҳим роль ўйнамоқда. Глобал прогнозларга кўра 2025 йилга бориб ЭИЗ жаҳон савдо айланмасининг 20-25 фоизини ташкил қилади ва иқтисодий, ижтимоий ҳамда технологик тараққиётни рағбатлантирувчи куч сифатидаги ўрни ҳам, аҳамияти ҳам ошиб бораверади.
Ўзбекистонда ҳукумат ташаббуси билан илк бор 2009-2013 йилларда Навоий, Тошкент (Ангрен) ҳамда Жиззах вилоятларида эркин ва махсус иқтисодий зоналар ташкил этилган эди. 2023 йил январь ҳолатига республикамиз бўйлаб эркин иқтисодий зоналар 19 тага етди ва 400 дан ортиқ кичик саноат зоналари ишга туширилди. Уларнинг инфратузилмаси учун 10 трлн. сўм маблағ ажратилди. Тўқимачилик, кимё, қурилиш материаллари ишлаб чиқариш ва саноатнинг бошқа тармоқларида истиқболли лойиҳалар амалиётга татбиқ қилинган ҳамда бу жараён қизғин давом этаётган ушбу иқтисодий маконларда бугун минглаб кишилар меҳнат қилмоқда, юрт, халқ фаровонлигига ўз ҳиссасини қўшмоқда.
Дарҳақиқат, ўтган қисқа даврда ушбу институт алоҳида ҳудудлар иқтисодиётини ривожлантиришда, янги интеграцион бизнес жараёнларини барпо этишда, кооперация алоқаларининг қиймат занжирларини яратишда самарали восита экани ўзининг ҳаётий тасдиғини топмоқда. Тадбиркорлик субъектлари учун қулай имкониятларни тақдим этувчи, муҳандислик-коммуникация ва инфратузилма объектларини, маълум ер майдони ёки ишлаб чиқариш майдонини ўз ичига олувчи саноат зоналари улар жойлашган ҳудудларнинг инвестицион жозибадорлигини оширишга, ижтимоий-иқтисодий ривожланишга сезиларли ҳисса қўшаётир. Буни жуда қисқа вақт ичида саноат ва ишлаб чиқаришда салоҳиятли ҳудудлар қаторига кирган Жиззах вилояти мисолида ҳам яққол кўриш мумкин.
«Жиззах» ЭИЗ – муваффақиятли лойиҳалар макони
Жиззах вилояти, юқорида айтганимиздек, илк иқтисодий зона ташкил этилган ҳудудлардан биридир. Ўзбекистон Республикаси Президентининг 2013 йил 18 мартдаги фармонига асосан «Жиззах» махсус индустриал зонаси фаолияти йўлга қўйилган, бунинг учун Жиззах шаҳридан 414,8 га ер майдони ажратилган эди. Дарвоқе, давлатимиз раҳбари Шавкат Мирзиёевнинг 2016 йил 26 октябрда қабул қилинган «Эркин иқтисодий зоналар фаолиятини фаоллаштириш ва кенгайтиришга доир қўшимча чора-тадбирлар тўғрисида»ги фармонига мувофиқ «Навоий» эркин индустриал-иқтисодий зонаси, «Ангрен» ва «Жиззах» махсус индустриал зоналари номини бирхиллаштириш мақсадида уларни «Навоий», «Ангрен» ва «Жиззах» эркин иқтисодий зоналари деб аташ белгиланди.
Шундай қилиб, «Жиззах» ЭИЗ нинг юқори технологияли янги ишлаб чиқариш қувватларини ташкил этиш, тадбиркорлар ва инвесторларни рақобатдош, экспортга йўналтирилган замонавий саноат маҳсулотлари ишлаб чиқаришни ўзлаштиришга янада фаол жалб қилиш, тўғридан-тўғри хорижий инвестицияларни киритишда таъсир доираси кенгайиб бораётир.
Агар 2015 йилда «Жиззах» эркин иқтисодий зонаси иштирокчи-корхоналари сони бор-йўғи 8 та бўлган бўлса, бу кўрсаткич 2022 йилга келиб 35 тага етган. 2023 йилнинг ноябрь ҳолатига «Жиззах» ЭИЗ ҳудудида қиймати 264 млн. АҚШ доллари бўлган 28 та лойиҳа амалга оширилди. Шундан тўғридан-тўғри хорижий инвестиция ҳажми 87,9 млн. АҚШ долларини, корхонанинг ўз маблағлари 96,2 млн., банк кредитлари 79,9 млн. АҚШ долларини ташкил этмоқда. Ушбу лойиҳалар доирасида 7 300 дан ошиқ иш ўринлари яратилди. Аҳамиятлиси, ушбу лойиҳалар туфайли ҳар йили юзлаб ишсиз фуқаролар доимий даромад манбаига эга бўляпти. Уларнинг салмоқли қисми ёшлардан иборат экани яна бир диққатга сазовор жиҳатдир.
Бундан ташқари, Ўзбекистон Республикаси Вазирлар Маҳкамасининг 2019 йил 1 августдаги «Жиззах вилоятида тадбиркорликни ривожлантиришни қўллаб-қувватлаш ва саноат ишлаб чиқаришини кенгайтириш чора-тадбирлари тўғрисида»ги қарорига биноан Шароф Рашидов туманидан 154,4 га, Пахтакор туманидан 13,8 га, Арнасой туманидан 7,9 га ва Зомин туманидан 6 га, жами 182,1 га ер майдонлари «Жиззах» ЭИЗ таркибига киритилиб, 2022 йилда мавжуд корхоналар томонидан 3604,7 млрд. сўмлик маҳсулотлар ишлаб чиқарилди, 41 млн. АҚШ долларилик маҳсулотлар экспорт қилинди. 2023 йилда 10,2 трлн. сўмлик саноат маҳсулотлари ишлаб чиқарилиб, 54 млн. долларлик маҳсулот экспорт қилинди.
Шавкат ТОХИРОВ, «O‘zIA» журнали мухбири
0
296 
