Жорий йилнинг 16-18 май кунлари Самарқандда Европа тикланиш ва тараққиёт банки Бошқарувчилар Кенгашининг 32-йиллик йиғилиши ва бизнес-форум бўлиб ўтди. Бу йилги тадбирнинг мавзуси «Мувофиқликка сармоя киритиш» бўлиб, ҳукумат вакиллари, тадбиркорлар, иқтисодчилар ва бошқа экспертлар уч кун давомида ҳозирги инқирозга жавоб қайтариш стратегиясини ва келажакда барқарор ўсишга тайёргарлик кўриш режаларини муҳокама қилишди.
ЕТТБнинг директор ўринбосари, Марказий Осиё бўйича етакчи минтақавий иқтисодчиси Эрик ЛИВНИ Банкнинг Ўзбекистондаги мамлакатга доир стратегия ва бир қатор долзарб масалалар бўйича ўз фикрлари билан ўртоқлашди.
– ЕТТБнинг асосий миссияси очиқ бозор иқтисодиётига ўтишга, хусусий ва тадбиркорлик фаолиятини ривожлантиришга ҳисса қўшувчи лойиҳаларга сармоя киритишдан иборат. Ўзбекистоннинг ҳозирги иқтисодиётини Сиз қандай тавсифлайсиз?
– Қисқача айтсак, ниҳоятда жозибадор. Бу ёш, меҳнатга лаёқатли, кўп жиҳатдан кўникмаларга эга улкан меҳнат ресурси, ва эҳтимол, бу Марказий Осиёнинг бутун қолган қисми фонида Ўзбекистоннинг энг муҳим хусусияти ва устунлигидир. Масалан, Қозоғистонда нефть бор, биз буни тушунамиз, лекин у ерда ишлайдиган одам йўқ. Ўзбекистонда бу борада ишлар анча яхши. Мамлакат тартиб ва хавфсизлик, меҳмондўст муҳит нуқтаи назаридан жозибали, бу жиҳат Тошкентда яшовчи чет элликларни жалб этади. Биз мамлакатда катта қизиқишни кўрмоқдамиз. Вазият барқарор бўлиши ва умуман, инвесторлар дуч келадиган муаммолар аста-секин ҳал қилиниши жуда муҳим ва ҳаммаси яхши бўлади.
– Ўзбекистон тинчлик, яхши қўшничилик ва барқарорлик позициясини очиқ ифода этиб, ўз тараққиётининг устувор йўналишлари сифатида давлатимиз ва халқимиз манфаати йўлида хизмат қиладиган жиҳатларни танлайди. Сизнингча, Ўзбекистон дунёдаги геосиёсий инқирозга қарши тура оляптими?
– Умуман олганда, ҳа. Бу жуда мураккаб инқироз, аниқ позицияни эгаллаш жуда қийин. Ўзбекистон қитъанинг марказида жойлашган. Ўзбекистон дунёдаги денгизга чиқиш йўлига эга бўлмаган, шу билан бирга денгизга чиқиш йўлига эга бўлмаган давлатлар билан қуршаб олинган икки давлатдан бири ҳисобланади. Мамлакат ташқи иқтисодий алоқалар нуқтаи назаридан диверсификация қилинган бўлса-да, шунга қарамай, Россия ва Хитой иқтисодиётлари, ўзининг яқин қўшнилари ва Туркия иқтисодиётлари билан мустаҳкам алоқа мавжуд. Шунинг учун жуда мувозанатли, кўп векторли ўйин ўйнашига тўғри келади. Биз буни тушунамиз ва масалан, Ўзбекистон санкцияларга қўшилишини кутмаймиз, лекин, албатта, биз Ўзбекистон ушбу санкцияларни фаол равишда четлаб ўтиш учун платформага айланишини сира истамаймиз. Банк соҳасида мониторинг назорати яхши йўлга қўйилганидан мамнунмиз. Бу иккиламчи санкциялардан қочишга ёрдам беради, биз буни маъқуллаймиз.
Сўнгги 2-3 йил ичида Ўзбекистон барқарорлик нуқтаи назаридан жуда яхши натижаларни кўрсатмоқда. Агар ковид пандемияси пайтида баъзи қўшнилар таназзулга учраган бўлса, Ўзбекистон ҳатто энг қийин 2020 йилда ҳам ижобий динамикани кўрсатди. 2021-2022 йилларда тикланиш йўлидаги ўсиши сезиларли бўлди ва биз кейинги икки йил ичида жуда яхши ўсиш суръатларини прогноз қилаяпмиз.
– Бу барқарорлик нима билан боғлиқ?
– Энг аввало, юқорида айтганимдек, мамлакат иқтисодиётнинг қандайдир бир секторига боғлиқ эмаслиги билан, яъни Қозоғистон мисолида олсак, биз нефт-газ секторига, биринчи навбатда, нефть секторига ва хомашё товарлари, шу жумладан, ғалла, буғдой нархларининг ўзгариб туришига боғлиқлик ҳақида сўз юритамиз. Қозоғистонда ушбу тармоқлар жуда катта улушга эга. Ўзбекистонда ҳаммаси анча яхши, устунлик қиладиган қандайдир бир сектор мавжуд эмас. Бу ерда қишлоқ хўжалиги анча катта ва ривожланган бўлиб, тоғ-кон, қайта ишлаш ва озиқ-овқат саноати, бошқача айтганда, замонавий саноат ишлаб чиқариши ва ишлаб чиқариш соҳалари жуда яхши натижаларга эга.Уларнинг ҳар бири жуда муҳим, аммо устунлик қилувчи соҳа ҳисобланмайди. Ва таъкидлаш мумкин бўлган иккинчи нарса – экспорт бозорлари нуқтаи назаридан диверсификацияланганлик. Бу ерда ҳам бир мамлакатга боғлиқлик мавжуд эмас. Агар биз мисол учун, Мўғулистонни олсак, у деярли барча маҳсулотларини фақат бир мамлакатга – Хитойга экспорт қилади. Туркманистондан барча газ қувур орқали Хитойга кетади. Бу яхши эмас, чунки «барча тухумлар бир саватда». Ўзбекистонда бу жиҳатдан ҳаммаси жуда яхши, яъни озгина Хитойга, озгина қўшни давлатларга, озгина Россияга экспорт.
Воқеалар ривожининг турли вариантлари мавжуд. 2022 йил бошида Россия-Украина уруши бошланганидан сўнг, биз иқтисодиёт учун жуда жиддий шок ҳолатини кузатдик, бутун логистика ўзгарди. Агар илгари одамлар маҳсулотни Россиядан ёки Россия орқали олиб келган бўлса, жуда қисқа вақт ичида барча таъминот занжирларини қайта ташкил этишга тўғри келди. Мен музқаймоқ ишлаб чиқарувчи фабрикада бўлдим, сут кукуни, ёғлар, таъм қўшимчаларидан тортиб бўёқларгача бўлган барча ингредиентларни ишлаб чиқарувчининг ўзи излаши керак эди. Бу бизнесни янгидан бошлашга ўхшайди. Ҳақиқатдан ҳам шок ҳолати. Бизнес эгаси икки ой ухламаган, қидирган, қаердан келтириш мумкинлигини билиш учун ҳамкасбларига, шерикларига қўнғироқ қилган. Шакар ҳам йўқ, аммо охир-оқибат, икки ойдан сўнг вазият «ўнгланди» ва энди ишлаш мумкин.
Асосий қийинчилик, яна мижозлар билан суҳбатдан келиб чиқиб, бир томондан, янги логистика ҳолати гуё етказиб бериш муддатларининг узайишига ва баъзан нархнинг ошишига олиб келди, аммо бу унчалик катта муаммо эмас. Асосий муаммо – ноаниқлик. Аввалроқ мен Indorama мижози билан гаплашдим, бу катта тўқимачилик компанияси, хорижий инвестор. Улар пахта ипи, тола ишлаб чиқаради ва импортга ҳам, экспортга ҳам боғлиқ. Олдинги даврда уларнинг барча ташқи савдо фаолияти Россиянинг иккита порти: Владивосток ва Санкт-Петербург орқали амалга оширилар, бу осондек эди, лекин улар муддатларни аниқ тушунишарди: Владивосток орқали айтайлик, 17 кун, Санкт – Петербургдан эса – 11 кун. Ва компания, агар бирор нарсани олиб келиш керак бўлса, у ҳолда 20, 15 кун олдин буюртма қилиш ва етказиб беришни таъминлаши кераклигини билар эди. Энди компания Грузиянинг Поти портига қайта йўналтирилди. Ҳа, бу масофага кўра яқинроқ, аммо муаммо бошқа нарсада. Биринчидан, энди бу мультимодал, яъни юк машиналарида, темир йўл, денгиз орқали етказиб бериш, иккинчидан, йўлда – бир нечта чегаралар, учта турли мамлакат, кўплаб уланишлар ва очиқ айтишимиз керакки, кўпинча барча ушбу эпик уланишлардаги менежмент унчалик яхши эмас. Бу нимага олиб келади? Тўлиқ ноаниқликка: юкингизни етказиб бериш йўлда қанча вақт олишини билмайсиз. Ва бу энг ёмони. Ҳатто 50 кун бўлса ҳам, олдиндан билиш ва буюртма бериш мумкин ва юк ўз вақтида келади. Аммо бу ерда фақат ғафлатдасиз. Асосий омилсиз узоқ қолиб кетишингиз мумкин. Ёки ўз маҳсулотингизни ташқи бозорга етказишингиз керак, чунки мижозлар кутишмоқда, товар эса йўқ. Бундай вазиятда ишлаш қийин. Ушбу жараёнларни тўғрилаш керак, демак, қўшимча инвестициялар талаб қилинади. Бу бир кунлик масала эмас, катта муаммо.
– Сизнингча, ўзингиз айтганингиздек, етказиб беришни йўлга қўйиш учун қанча вақт керак бўлади?
0
296 
