Сўнгги олти йил ичида Ўзбекистон Республикасида макроиқтисодий барқарорликни янада мустаҳкамлаш ва иқтисодий ўсишнинг юқори суръатларини сақлаш, унинг рақобатбардошлигини ошириш, саноатни модернизация қилиш ва жадал ривожлантириш, давлатнинг иқтисодиётдаги иштирокини қисқартириш бўйича институционал ва таркибий ислоҳотларни давом эттириш, хусусий мулкнинг ҳуқуқлари ва устувор ролини ҳимоя қилишни янада кучайтириш, инвестиция муҳитини яхшилаш орқали мамлакат иқтисодиётининг тармоқларига хорижий инвестицияларни фаол жалб қилишга қаратилган кенг кўламли ислоҳотлар амалга оширилди.
Трансформация жараёни айниқса, долзарб йўналиш бўлиб, унинг асосий мақсади мамлакатда қулай инвестиция муҳитини яратиш, хусусий мулк эгаларининг ҳуқуқлари ва қонуний манфаатларини ҳимоя қилиш бўйича тизимли ислоҳотларни амалга ошириш, истеъмолчиларга йўналтирилган замонавий бошқарув усулларини тезкор жорий этиш, харажатларни қисқартириш орқали даромадларни ошириш, хусусий капиталнинг иштироки учун кенг имкониятлар яратиш, давлатнинг иқтисодиётдаги иштирокини қисқартириш ва рақобат муҳитини янада яхшилашдан иборат.
Ўзбекистонда трансформация жараёни, биринчи навбатда, тармоқнинг стратегик корхоналарига тааллуқли бўлди. Шу боисдан маҳаллий кон-металлургия саноати ушбу ислоҳотларнинг асосий иштирокчиларидан бирига айланди. Мамлакатимиз иқтисодиётининг етакчи корхонаси ҳисобланган Навоий кон-металлургия комбинати бу жараёнга биринчилардан бўлиб жалб этилди.
Трансформация жараёни зарурати
Навоий кон-металлургия комбинатини трансформация қилиш зарурати жаҳон олтин қазиб олувчи компаниялари фаолиятини бошқариш акциядорлар олдида ҳисобдор бўлган менежмент томонидан амалга оширилаётганлиги билан изоҳланади. Компанияларнинг молиявий-хўжалик фаолияти тўғрисидаги ҳисоботлар фаолиятнинг шаффофлигини таъминлаш мақсадида очиқ эълон қилинади, бу эса компаниялар ривожланишини молиялаштириш учун тўғридан-тўғри инвестицияларни жалб қилиш имконини беради. НКМК давлат корхонаси бўлган вақтда молия-хўжалик фаолияти тўғрисидаги ҳисоботларни Бухгалтерия ҳисобининг миллий стандартларига (БҲМС) мувофиқ тузар эди, бу эса тўғридан-тўғри хорижий инвестицияларни жалб қилиш учун молиявий-хўжалик фаолиятининг асосий кўрсаткичлари тўғрисида етарли маълумот олиш имконини бермас эди.
НКМКнинг акциядорлик жамиятига айлантирилиши комбинатнинг реал қийматини бозор механизмлари асосида баҳолашга имкон бериши ва бу билан инвестиция лойиҳаларини амалга ошириш мақсадида хорижий инвестицияларни жалб қилиш учун шарт-шароитларни таъминлаши керак.
НКМКнинг мамлакат иқтисодиётидаги ўрни ва аҳамияти
Бугунги кунда «НКМК» ОАЖ жаҳон олтин қазиб олувчи компанияларининг биринчи 10 талиги орасида етакчи ўринни эгаллаб турибди. Жаҳон олтин қазиб олувчи компаниялари рейтингида комбинат олтин захиралари бўйича 2-ўринни, олтин қазиб чиқариш бўйича эса 4-ўринни банд этган. 2022 йилнинг биринчи ярмида комбинат томонидан ишлаб чиқарилган олтиннинг қиймати трой унцияси учун 906 долларни ташкил қилди, бу дунёдаги энг йирик компаниялар орасида энг паст кўрсаткичдир.
Жаҳоннинг бошқа олтин қазиб олувчи компаниялари билан таққослаганда асосий фарқловчи ва фойдали омил шундаки, комбинат қидирув-разведка ишларидан тортиб то тайёр биржа маҳсулотларини олишгача бўлган узлуксиз жараённи назарда тутувчи тугалланган ишлаб чиқариш циклини амалга оширади.
НКМКни ривожлантириш стратегияси таркибида олтин мавжуд бўлган рудаларни қазиб олиш ва қайта ишлаш бўйича янги объектларни қуриш, мавжуд кон ва гидрометаллургия мажмуаларини кенгайтириш, реконструкция қилиш ва техник қайта жиҳозлаш билан боғлиқ йирик инвестиция лойиҳаларини амалга оширишга асосланган. Айнан мана шу ишлаб чиқаришнинг барқарор ўсишини таъминлаш имконини беради.
Маҳсулот ишлаб чиқариш ҳажмининг барқарор ўсишини таъминлашга, биринчи навбатда, товар маҳсулотлари ҳажмини оширишни ва қимматбаҳо металлар ишлаб чиқаришни 30 фоизга оширишни назарда тутувчи 2017-2026 йиллар учун қабул қилинган қимматбаҳо металлар ишлаб чиқариш ҳажмини ошириш дастури хизмат қилмоқда. Дастурнинг муваффақиятли амалга оширилиши натижасида 2017-2022 йилларда олтин ишлаб чиқариш ҳажми 21 фоизга, кумуш ишлаб чиқариш ҳажми 46 фоизга ошди.
2022 йил якунларига кўра ишлаб чиқариш ҳажми 56,6 трлн. сўмни ташкил қилди, бу 5,1 млрд. долларга тенг. Комбинатнинг мамлакат ЯИМ таркибидаги улуши 6,4% ни ташкил этади.
«НКМК» АЖ мамлакатнинг йирик солиқ тўловчилари рўйхатига бошчилик қилади. Комбинат томонидан тўланган солиқлар ва мажбурий тўловлар давлат бюджети барча даромадларининг 20 фоизидан кўпини ташкил этади. Биргина 2022 йилнинг ўзида комбинат томонидан давлат ғазнасига 33,4 трлн. сўм маблағ ўтказиб берилди.
Умуман олганда, ноёб технологияларнинг катта тўпламига, юқори малакали профессионал кадрларнинг олтин фондига эга бўлган НКМК атрофида йирик иқтисодий минтақа шаклланган инновацион кластерга айланди.
НКМКда трансформация жараёни қандай амалга оширилмоқда
«Навоий КМК» давлат корхонасини трансформация қилиш жараёни Ўзбекистон Республикаси Президентининг 2019 йил 17 январдаги «Кон-металлургия тармоғи корхоналари фаолиятини янада такомиллаштириш чора-тадбирлари тўғрисида»ги қарори ва Ўзбекистон Республикаси Вазирлар Маҳкамасининг 2019 йил 9 январдаги «Навоий кон-металлургия комбинати» давлат корхонаси фаолияти самарадорлигини ошириш чора-тадбирлари тўғрисида»ги қарорига мувофиқ бошланди.
Навоий кон-металлургия комбинатининг республика иқтисодиётидаги ўрни ва аҳамиятини инобатга олган ҳолда, унинг фаолиятини янада ривожлантириш, замонавий корпоратив бошқарув тизимини жорий этиш, рақобатбардошликни ошириш ва тармоққа тўғридан-тўғри хорижий инвестицияларни жалб этишга қаратилган қатор чора-тадбирлар амалга оширилди.
Халқаро консалтинг компанияларини жалб қилган ҳолда «НКМК» АЖнинг замонавий корпоратив бошқарув тизими ҳам ишлаб чиқилиб, унинг асосида «НКМК» АЖнинг Устави, ташкилий тузилмаси ва бошқарув органлари тўғрисидаги низомлар лойиҳалари тайёрланди. Трансформация бошқармаси (лойиҳа офиси) ташкил этилди, трансформациянинг асосий йўналиши ва мақсадлари белгиланди. Комбинат ходимларини тизимни ривожлантиришга халқаро ёндашувларга ўқитиш учун тренинглар ва семинарлар мунтазам равишда ўтказилади.
Трансформация жараёнининг биринчи босқичлари
НКМКни трансформация қилишнинг дастлабки босқичида унинг мулкий базасида қимматбаҳо металларни қазиб олувчи «Навоий КМК» акциядорлик жамияти, табиий уран ва нодир металларни қазиб олувчи «Навоийуран» давлат корхонаси, шунингдек, комбинат фондининг ижтимоий соҳа объектларини ўз ичига олган «НКМК жамғармаси» давлат муассасаси ташкил этилди.
Евгений АНТОНОВ, «НКМК» АЖ Бош директорнинг трансформация бўйича биринчи ўринбосари
Нурмат ДЖУЛИБЕКОВ, «НКМК» АЖ маъмурий ишлар бўйича директори,
Иқтисодиёт бўйича фалсафа доктори (Ph.D)
0
290 
