(O´zbek) Фтизиатрия муассасаларида баланс таҳлили

 

     Мақолада Ўзбекистон фтизиатрия муассасаларида (2023–2025 йй.) ресурслардан фойдаланиш самарадорлиги таҳлил қилинган. Сил касаллигига қарши курашни молиялаштиришнинг анъанавий усулларидан тиб­бий хизматларни стратегик харидига ўтиш муносабати билан 59 та муассасанинг молиявий кўрсаткич­лари ва 70 мингдан ортиқ даволанган ҳолатлар (2023 й.) таққосланди. Тадқиқот ҳудудлар ўртасида молиялаштириш ҳажми ва иш юкламасидаги сезиларли фарқларни аниқлади. Харажатлилик коэффициентининг энг юқори кўрсаткичлари пульмонология бўлимлари мавжуд бўлмаган ҳудудларда қайд этилди, бу касалликнинг оғир шакллари жамланганлигидан далолат беради. Хуло­сада, Клиник-харажат гуруҳлари (КХГ) моделини жорий этиш молиялаштиришнинг адолатли ва оқилона тақсимланишини таъминлаш учун ишонч­ли асос бўлиб хизмат қилиши кўрсатилган.
     Ўзбекистонда фтизиатрия ёрдами тиббиёт тизимининг устувор йўналишларидан бири ҳисобланади. Сил касаллиги тарқалишини ва дориларга чидамли шакллари улуши ортишини олдини олиш чораларини ўз ичига олган ушбу соҳада ресурслардан фойдаланиш самарадорлиги етарли даражада ўрганилмаган. Замонавий талаблар молиялаштиришнинг анъанавий тақсимлаш тизимидан тиббий хизматларни стратегик хариди механизмларига ўтишни та­қозо этади. Бу эса, ўз навбатида, ҳу­дудлар ва муассасалар бўйича харажатлар миқдорини, иш юкламаси ва натижадорликни таҳлил қилиш ҳам­да баҳолашни талаб қилади.
     Халқаро тажриба муассасалар орасида ва клиник ҳолатлар асосида харажатларни таҳлил қилиш тизимли самарасизликларни аниқлаш ва сифатли тиббий ёрдамга тенг даражада эришишни таъминлаш имконини беришини кўрсатмоқда. Ўзбекистонда тиббий хизматлар учун тарифларни шакллантириш ва маб­лағлар талабини баҳолаш учун зарур маълумотларни тўплаш сўнгги йилларда бошланган.
     Ушбу муаммонинг долзарблиги Ўзбекистон Республикаси Президентининг 2023 йил 20 январдаги ПҚ–12-сонли қарори ижроси билан боғлиқ бўлиб, у фтизиатрия хиз­матини такомиллаштириш ва уни молиялаштиришнинг янги ёндашувларини жорий этишни назарда ту­тади.
     Тад­қиқот 59 та фтизиатрия муассасаси бўйича умумлаштирилган ва алоҳида маълумотларнинг ретроспектив таҳ­лилига асосланган. Молиявий кўрсаткичлар 2023–2025 йилларни, клиник маълумотлар базаси эса 2023 йилда сил касаллиги билан шифохонага ётқизилган 70 мингдан ортиқ бемор ҳақидаги маълумотларни қам­раб олган.
     Тадқиқот дизайни: Кўп марказли таққослов таҳлили ўтказилди. Мо­лиялаштириш ҳажми, шифо ўринлари захираси, даволанган ҳолатлар сони ва амалга оширилган харажатлар кўрсаткичлари ўртасидаги ўзаро боғ­лиқлик баҳоланди.
     Маълумотлар Давлат тиббий суғурта жамғар­маси (ДТСЖ) ва фтизиатрия муассасалари томонидан тақдим этилган расмий ҳисоботлар­дан, бухгалтерия ҳисоботларидан, иш фаолияти ҳисо­ботларидан, харажат сметаларидан ва қўшимча сўровномалардан олинди.
     Тасвирий статистика, гуруҳлаш ва таққослаш усуллари қўлланилди. Харажатлилик коэффициенти – ҳар бир шифохонага ётқизилган беморга тўғ­ри келадиган ўртача харажатни ифодаловчи кўрсаткич Клиник-харажат гуруҳлари (КХГ) тизими асосида ҳи­собланди. Маъ­лумотларни статистик ишлов бериш ва визуаллаштириш «Microsoft Excel» ва «Tableau» дастурлари ёрдамида амалга оширилди.
     Тадқиқотнинг ушбу босқичида даволаш сифати ва натижалари бўйича маълумотлар таҳлил қилинма­ди, шунингдек хусусий клиникалар ҳам киритилмади.
     Молиялаштириш ҳажмидаги ўзгаришлар (2023–2025 йй.)
     Таҳлил республика ҳудудлари кесимида молиялаштириш ҳажмининг ўсиб боришини кўрсатди:
     ● 2023 йил: 542,3 млрд. сўм.
     ● 2024 йил: 605,8 млрд. сўм.
     ● 2025 йил: 627,8 млрд. сўм.
     Бу давлат томонидан сил касаллигига қарши кураш соҳасига йўналтирилаётган маблағлар миқдоридаги ижобий ўзгаришлардан далолат беради.
     Энг юқори молиялаштириш (2025 йилда) Фарғона (64,9 млрд. сўм), Қорақалпоғистон Республикаси (62,3 млрд. сўм) ва Тошкент вилояти (58,1 млрд. сўм) да кузатилди. Энг паст кўрсаткич эса Сирдарё вилоятида (15,3 млрд. сўм) сақланиб қолди. Айрим вилоятларда (Навоий, Самар­қанд, Қашқадарё) 2025 йилда молия­лаштириш ҳажмида аввалги йилга нисбатан бироз камайиш қайд этилди, бу шифо ўринлари захирасини оптималлаштириш ёки маъмурий ўзгаришлар билан боғлиқ бўлиши мумкин.
     Шифо ўринлари юкламаси (2023 й.) 14 ҳудуд бўйича жами 6 505 та шифо ўринлари ва 44 534 та даволанган ҳолат (сил, пульмонологик ва соматик касалликлар) таҳлил қи­линди.
     ● Энг юқори юклама (ҳолатлар сони): Тошкент шаҳри (910 ўринда 7 961 ҳолат), Наманган (490 ўринда 5 120 ҳолат) ва Тошкент вилояти (505 ўринда 4 293 ҳолат). Бу пойтахт ма­қоми ва тиббий муассасаларнинг зич жойлашганлиги билан изоҳланади.
     ● Паст кўрсаткичлар: Сирдарё (156 ўринда 1 178 ҳолат) ва Хоразм (290 ўринда 1 180 ҳолат). Бу аҳоли сони ва географик хусусиятларга боғлиқ бўлиши мумкин.
     Навоий ва Жиззах вилоятларида шифо ўринлари захираси деярли бир хил (207 ва 227 та), аммо даволанган ҳолатлар сонида фарқлар бор (2 598 ва 2 382 та), бу ўртача даволаниш да­вомийлиги ва касалликлар таркибини қўшимча таҳлил қилишни та­қозо этади.
     Харажатлилик коэффициенти таҳлили (2023 й.)
     Харажатлилик коэффициенти (ҳар бир даволанган беморга тўғри келадиган ўртача харажат) харажатлар даражаси, касаллик оғирлиги ва тиббий ёрдам ташкил этиш хусусиятларини билвосита акс эттиради.
     ● Энг юқори харажатлилик коэффициенти: Фарғона (1,26), Қора­қалпоғистон Республикаси (1,19), Андижон ва Хоразм вилоятлари (1,08).
     Фарғона вилоятида пульмонология бўлимларининг ташкил этилмаганлиги сабабли, сил касаллигига гумон қилинган ёки сил касаллиги бўлмаган беморлар ҳам сил касаллиги билан касалланган беморлар сифатида ҳисобланган, бу эса коэффициентни сунъий равишда оширган. Умуман олганда, бундай юқори кўрсаткичлар оғир шаклдаги сил ка­саллиги ёки дориларга чидамли сил билан касалланган беморлар улуши юқорилигидан далолат беради.
     ● Энг паст харажатлилик коэффициенти: Навоий (0,66), Сирдарё (0,70) ва Тошкент шаҳри (0,79).
     Бу ҳудудларда пульмонология бў­лимларининг мавжудлиги ёки ҳола­ти оғир бўлмаган беморларни ётқи­зиш ҳолатлари улуши кўпроқ бўлганлиги сабаб бўлган.
     Ўтказилган таққослама таҳлил 2023–2025 йилларда фтизиатрия муассасаларига ажратилган маблағлар ҳажмининг барқарор ўсиши давлатнинг сил касаллигига қарши курашга бўлган эътиборини акс эттиради. Бироқ, ҳудудлар ўртасидаги молиялаштириш ҳажми ва иш юкламасидаги фарқлар маблағлар ва штат бирликларини адолатли ва оқилона тақсимотини таъминлаш масаласи долзарблигини кўрсатади.
     Молиялаштириш тизимини ислоҳ қилиш доирасида Клиник-харажат гуруҳлари (КХГ) моделининг 2023 йил якунида тасдиқланиши ва 2025 йилдан бошлаб босқичма-бос­қич жорий этилиши стратегик аҳа­миятга эга. КХГ тизими клиник оғир­лик, микробиологик резистентлик ва даволаш босқичлари каби омилларни ҳисобга олган ҳолда харажатларни аниқроқ баҳолаш ва «даволанган ҳолат» учун тўлов моделини такомиллаштириш учун ишончли асос яратди.
     Асосий тавсиялар:
     1. Харажатлилик коэффициентини қўллаш: Ушбу коэффициентни фтизиатрия муассасалари орасида маблағлар ва штат бирликлари тақ­симотининг самарадорлигини, касалликларнинг оғирлиги ва беморлар мурожаатларини баҳолаш учун асосий кўрсаткич сифатида қабул қилиш мақсадга мувофиқ.
     2. КХГни такомиллаштириш: Тиббий хизматлар тарифларини асосли ва мослашувчан шакллантиришни таъминлаш учун КХГ моделини даволаш мураккаблигини ҳисобга ол­ган ҳолда доимий равишда такомиллаштириш лозим.
     3. Молиялаштириш механизм­ларини ислоҳ қилиш: Таҳлиллар натижалари асосида Ўзбекистон Рес­публикаси Соғлиқни сақлаш вазирлиги ва ДТСЖ янги молиялаштириш механизмларини жорий қилиш ор­қали фтизиатрия муассасалари фао­лияти натижадорлигини ошириши зарур.

 

Марат ҚАЛИЕВ, Давлат тиббий суғурта жамғармаси Халқаро муносабатлар бўлими бош мутахассиси,
тиббиёт фанлари номзоди, доцент

 

ПОСЛАТЬ ДРУГУ

 ПЕЧАТЬ

Intervyu