Кон-металлургия тармоғи Ўзбекистон иқтисодиётида етакчи ўринлардан бирини эгаллаб турибди. Давлатимиз раҳбари ташаббуси билан ушбу соҳада қулай инвестиция муҳитини яратиш, халқаро бозорда маҳаллий маҳсулотлар улушини кўпайтириш, модернизация қилиш ва илғор технологияларни жорий этиш бўйича қатор дастурлар амалга оширилмоқда.
Навоий кон-металлургия комбинати (НКМК) давлатимиз саноати ва иқтисодиётида муносиб ўрин эгаллаган ҳолда олтин ва уран ишлаб чиқариш бўйича жаҳонда етакчи ўнталикдан жой олган.
НКМК Бош директори Қувондиқ САНАҚУЛОВ билан суҳбатимизда комбинатнинг 62 йиллик тарихи таҳлил қилиниб, ривожланиш истиқболлари ҳақида сўз борди.
– Қувондиқ Санақулович, давлатимиз раҳбари ўтган йилнинг 29 декабрь куни Олий Мажлисга қилган Мурожаатномасида саноат тармоқлари олдига бир қатор вазифаларни қўйди. Суҳбатимизни бу борадаги фикр-мулоҳазаларингиз билан бошласак.
– Ушбу Мурожаатноманинг ўзига хос хусусияти, аввало, у Ўзбекистон учун ҳам, бутун дунё учун ҳам оғир кечган йилни якунлаб берганидадир. Пандемия, табиий ва техноген офатлар ва бунинг натижасида юзага келган жиддий иқтисодий хавф-хатарлар Президентимиз томонидан танланган стратегик ривожланиш курсининг пухталигини синовдан ўтказди. Бугун ортга назар ташлайдиган бўлсак, шуни ишонч билан айтишимиз мумкинки, Ўзбекистон нафақат ўз чекига тушган синовлардан ўтди, балки бир қатор муҳим ғалабаларга ҳам эришди.
Давлатимиз раҳбари Парламентга, унинг тимсолида Ўзбекистон халқига мурожаат қилиб, мамлакатни ривожлантиришнинг стратегик мақсадларини амалга ошириш бўйича йил давомида қилинган ишлар бўйича ҳисоботини жамоатчиликка тақдим этди, шунингдек, келгуси давр учун Ўзбекистонни янада ислоҳ қилиш ва модернизациялашнинг энг муҳим вазифаларини, асосий устувор йўналишларини белгилаб берди. Камбағалликни қисқартириш ва аҳоли фаровонлигини ошириш 2021 йилдаги асосий стратегик мақсадлар сифатида эълон қилинди. Иқтисодий ўсишнинг юқори суръатларини таъминлаш ва чуқур таркибий ўзгаришлар орқали барча учун тенг имкониятлар яратиш ҳаётнинг барча жабҳасида қўйилган мақсадларга эришиш учун асос бўлиб хизмат қилади. Президентимизнинг таъкидлашича, жорий ва кейинги йилларда давлатнинг иқтисодиётдаги иштироки камаяди. Чунончи, яқин икки йилда давлат иштирокидаги корхоналар сонини камида уч марта қисқартириш режалаштирилган. Бунинг учун тармоқнинг стратегик аҳамиятга эга бўлган 32 та корхонаси ўзгартирилади. Мазкур жараёнда техник ва ташкилий ёрдам хориждан жалб этиладиган мутахассислар томонидан кўрсатилади. Келаси йили «Ўзбекнефтгаз», «Ўзбекгидроэнерго», «Ўзавтосаноат» АЖ, шунингдек, Навоий кон-металлургия комбинати халқаро молия бозорига чиқиш ва маблағларни давлат кафолатисиз жалб этиш имкониятига эга бўлади.
Кўзланган чора-тадбирлар мажмуи яқин истиқболда янги Ўзбекистоннинг шаклланишига хизмат қилади.
– Навоий кон-металлургия комбинати меҳнат жамоаси ўтган йили эришган натижалар ва 2021 йил учун белгиланган режалар ҳақида сўзлаб берсангиз.
– 2020 йил якунларига кўра комбинат бўйича маҳсулот ишлаб чиқариш ҳажми 49,2 трлн. сўмни ташкил этди ва прогноз 105,3 фоизга бажарилди, ўтган йилга нисбатан ўсиш суръати 106,5 фоизни ташкил қилди. Шу билан бирга, олтин ишлаб чиқаришнинг прогноз ҳажми 4 тоннага, 2019 йилга нисбатан эса 5,1 тоннага ошди. Бунинг натижасида 300 млн. долларлик қўшимча маҳсулотлар ишлаб чиқарилди. Кумуш 105,4 фоиз ўсиш суръати билан 20 тоннадан, уран эса 100,3 фоиз ўсиш суръати ортиқ бўлди. 266 млн. долларлик маҳсулот экспорт қилинди ва прогноз 110 фоизга уддаланди. Маҳаллийлаштириш дастурига кўра 138 та лойиҳа бўйича 352,3 млрд. сўм миқдорида маҳсулот ишлаб чиқарилди, ўсиш суръати 151,8 фоизни ташкил этди.
Жорий йилда эса, биринчидан, ишлаб чиқариш ҳажми 51 трлн. сўмдан ортиши прогноз қилинмоқда. Бу 2020 йилга нисбатан 2 трлн. сўмга кўпдир. Айни мақсад йўлида қуйидаги тадбирлар режалаштирилган:
● тоғ массасини чиқариш, таркибида олтин мавжуд бўлган рудани қазиб чиқариш ва қайта ишлаш ҳажмини ошириш зарур;
● тизимли асосда маҳсулот ассортиментини ва уни экспорт қилиш географиясини кенгайтириш ишлари амалга оширилади;
● Маҳаллийлаштириш дастурига асосан 433 млрд. сўмлик маҳсулот ишлаб чиқарилади;
● ишлаб чиқариш харажатларини камайтириш чора-тадбирлари мажмуининг амалга оширилиши натижасида 1 052,8 млрд. сўм миқдоридаги маблағ тежалади;
● комбинат тизимида 3,5 мингга яқин янги иш ўрни яратилади;
● жорий йилдаги фаолиятнинг молиявий натижаси 103,2 фоиз ўсиш суръати билан 10,381 млрд. сўм миқдорида прогноз қилинмоқда;
● давлат бюджетига тўловлар ҳажми 32 трлн. сўмдан ортиқни ташкил қилади (102%);
Шунингдек, жамоатчилик назоратини ташкил этиш, мавжуд муаммолар ва уларни ҳал этиш юзасидан кўрилаётган чора-тадбирлар тўғрисида оммавий ахборот воситалари билан очиқ мулоқот тизимини яратиш борасида кенг кўламли ишлар амалга оширилади.
– Қувондиқ Санақулович, биламизки, Навоий кон-металлургия комбинати шонли ўтмишга эга. Келинг, шу ўринда ҳаммаси қандай бошланганини эслаб ўтсак?
– Қизилқум саҳросининг тупроғи фойдали қазилмаларга бой эканлиги қадим замонлардан буён маълум эди, фақатгина ХХ асрнинг ўрталарида ушбу ҳудудда фойдали қазилмаларни қидириш ва қазиб чиқариш бўйича кенг кўламли ишлар бошланди. 1952 йилда Ўзбекистон геологлари томонидан топилган йирик уран кони қадимий карвон йўлининг учта қудуғи яқинида жойлашган ва шу туфайли у Учқудуқ деб ном олган. Фойдали қазилмаларни излаб топиш ва тоғ-кон тармоғининг ривожланишида Х.Т. Тўлаганов ва И.Х. Ҳамробоев каби таниқли ўзбек геологларининг ҳиссаси катта. Учқудуқда топилган уран захираларини қайта ишлаш бўйича 1958 йилда ўтказилган тадқиқотлар натижасида Навоий кон-металлургия комбинати ташкил этилди. Энг йирик олтин кони – «Мурунтов» аниқланди ва у аср кашфиёти бўлди. Шундай қилиб, 1958 йилда уран қазиб чиқариш ишлари бошланди. 1963 йилдан бошлаб Учқудуқда комбинат мутахассислари томонидан ишлаб чиқилган уранни ер остида танлаб эритиш усули билан ажратиб олиш технологияси жорий этилди ва 1995 йилдан бошлаб шу усул билан қазиб чиқаришга тўлиқ ўтилди. 1964 йилда 1-гидрометаллургия заводи ишга туширилди ва ураннинг чала оксидини саноат йўли билан ишлаб чиқариш бошланди. Изчил равишда автомобиль йўллари ва темир йўллар, комбинатнинг қўшимча бўлинмалари қурилди, саҳрода Учқудуқ, Зарафшон, Навоий, Зафаробод шаҳарлари қад кўтарди, сув ўтказиш иншоотлари қурилди. 1969 йилда 2-ГМЗда 11,82 килограмм оғирликдаги биринчи олтин ёмби олинди. Мухтасар қилиб айтганда, НКМК узун ва қизиқарли тарихга эга.
– Бугунги кунда комбинат фаолиятининг кўлами қандай?
– НКМК юртимиз инновацион кон-металлургия кластерининг ўзаги ҳисобланади. Бу, ер остидаги захираларни разведка қилиш, руда қазиб чиқариш ва уни қайта ишлашдан тортиб то уран чала оксиди ва юқори пробали тайёр олтин ёмбиларини олишгача бўлган тўлиқ ишлаб чиқариш циклини ўзлаштирган ягона кон қазиб чиқариш корхонасидир. Инновацион кластер республиканинг бешта вилояти – Навоий, Самарқанд, Хоразм, Жиззах, Сурхондарё ва Қорақалпоғистон Республикаси ҳудудида жойлашган. У саноат, илмий-ишлаб чиқариш ва таълим кластерларининг фаолиятини бирлаштириб, билим ва технологияларни интеграциялашнинг янги шаклларини амалга ошириш, илғор илмий-технологик йўналишларни яратиш, таълим ва илм-фан қўллаб-қувватлаш учун асос яратди.
НКМК таркибига бешта асосий кон-бошқармаси киради ва уларнинг негизида Навоий, Учқудуқ, Зарафшон, Зафаробод, Нуробод ва Заркент шаҳарлари қурилган. Комбинат таркибига кирувчи бешта кон бошқармаси ичида энг йириги – Марказий кон бошқармаси бўлиб, унда асосий ва ёрдамчи ишлаб чиқаришларнинг 30 тага яқин бўлинмаси: 2-гидрометаллургия заводи, «Мурунтов» кони, «Ауминзо-Амантой» кони, автомобиль ва темир йўл транспорти бошқармалари ва бошқалар ўз ишлаб чиқариш фаолиятини амалга оширади. 2-гидрометаллургия заводи таркибида олтин мавжуд бўлган рудани қайта ишлаш ва аффинаж олтин ишлаб чиқариш бўйича дунёдаги энг йирик корхоналардан бири ҳисобланади. Рудани қайта ишлаш яқин келажакда йилига 50 млн. тоннага етказиш режалаштирилган. Ишлаб чиқарилган маҳсулотлар Лондон қимматбаҳо металлар бозори ассоциациясининг стандартига мос келади.
НКМК мутахассислари томонидан тоғ массасини автомобиль, конвейер ва темир йўл транспортида ташиш борасида катта тажриба тўпланган. Тош жинслари ва рудаларни кўчириш ҳажми бўйича «Мурунтов» кони дунёда етакчи ўринлардан бирини эгаллайди. 2011 йилдан бошлаб бу ерда дунёда аналоглари мавжуд бўлмаган тоғ массасининг 270 метрга кўтариш баландлигига эга бўлган тик – қияли (37°) конвейер (КНК) ЦПТ-руда комплекси муваффақиятли қўлланилмоқда.
Қуввати ва аҳамияти бўйича иккинчи ўринда Шимолий кон бошқармаси туради. Чунки, юқорида айтганимдек, айнан шу ерда 1958 йилда Марказий Қизилқум ер қаърини ўзлаштириш бошланган. Бугунги кунда Шимолий кон бошқармаси ривожланган инфратузилмага эга бўлиб, олтин ва таркибида уран мавжуд бўлган рудаларни қазиб чиқариш ва қайта ишлашни ва бошқа фаолиятни амалга оширмоқда. Ушбу кон бошқармаси таркибидаги 3-гидрометаллургия заводи чидамли олтин-сульфидли рудаларни технологиялар мажмуидан фойдаланган ҳолда қайта ишлаш бўйича дунёдаги энг йирик заводлардан бири ҳисобланади. Бу ерда «Кўкпатас» ва «Довғиз» конларининг рудалари қайта ишланади.
Жанубий кон бошқармаси хом ашёни қайта ишлаш ҳажми бўйича учинчи ўринда бўлиб, унинг таркибига таркибида олтин мавжуд бўлган рудаларини қазиб чиқариш ва қайта ишлаш конлари, уранни ер остида танлаб эритиш участкалари, поливинилхлорид ва полиэтилен маҳсулотларини ишлаб чиқариш киради. «Зармитан», «Ғужумсой» ва «Маржонбулоқ» конларининг ишга туширилиши туфайли Зармитан олтин-руда зонасининг ривожланиши жадал суръатларда давом этмоқда. Ушбу руда зонаси базасида 4-гидрометаллургия заводи муваффақиятли ишлаб турибди, бу ерда рудани интенсив гравитациялаш ва таркибида олтин мавжуд бўлган концентратни интенсив ишқорлаш технологиясидан фойдаланган ҳолда қайта ишлаш амалга оширилади. «Маржонбулоқ» конида гравитацион-флотацион-куйдириш схемаси бўйича чидамли сульфидли рудаларни қайта ишлаш линияси фаолият кўрсатмоқда.
5-кон бошқармаси уран қазиб чиқариш бўйича энг йирик корхона ҳисобланиб, у уранни ер остида танлаб эритиш геотехнологик конларининг тўрттасини ўз ичига олади. 1-ГМЗ мавжуд технологик қайта тақсимлаш бўлимларининг техник қайта жиҳозланиши ва реконструкция қилиниши туфайли қисқа вақт ичида «Қорақўтон» ва «Аристантов» конларининг таркибида олтин мавжуд бўлган рудаларини қайта ишлаш ҳажми 1,5 баробарга ошди. Бундан ташқари, бу ерда ураннинг аффинаж тоза чала оксиди ва оксидини ишлаб чиқариш бўйича дунёдаги энг йирик заводлардан бири ишлаб турибди.
НКМК таркибида Зарафшон қурилиш бошқармаси алоҳида ўрин тутади. Комбинат бўлинмаларидаги барча қурилиш-монтаж ва таъмирлаш ишлари моҳир қурувчилар томонидан амалга оширилади. Улар ҳозирга қадар Қизилқум бағрида кўркам шаҳарларни, ўнлаб саноат корхоналари, ижтимоий-маиший ва маданий иншоотларни қуриб фойдаланишга топширганлар.
– Ўзбекистон мустақилликка эришгач, НКМК янада ривожланиш учун янги имкониятларга эга бўлдими? Олтин ишлаб чиқаришни кўпайтириш учун нималар қилинди ва келажак режалари қандай?
– Мустақиллик йилларида комбинатдаги юқори малакали ходимларнинг саъй-ҳаракатлари, шунингдек, унинг бўлинмаларини техник қайта жиҳозлаш бўйича илмий асосланган стратегиянинг амалга оширилиши натижасида рудани қазиб чиқариш ва қайта ишлаш ҳажми ошди, маҳсулот сифати яхшиланди ва экспорт ҳажми кўпайди. Ўтган ўн йил мобайнида комбинатда илғор технологиялар билан жиҳозланган, ташқи бозорда рақобатбардош ва халқаро стандартларга жавоб берадиган маҳсулотлар ишлаб чиқарувчи янги корхоналар бунёд этилгани алоҳида эътиборга лойиқ.
Жумладан, 1995 йилда Учқудуқда 3-гидрометаллургия заводи фойдаланишга топширилди. 2002 йилда эмульсион портловчи моддалар ишлаб чиқариш заводи ишга туширилди. 2010 йилда Зармитанда 11 ойлик рекорд даражадаги қисқа муддатларда қурилган 4-ГМЗ ишга туширилди. 2011 йилда «Мурунтов» конида тик – қияли конвейер фойдаланишга топширилди. Юқорида айтилганларнинг барчаси бажарилган ишларнинг кичик бир қисмидир.
Комбинатнинг катта иқтисодий салоҳияти, ходимларнинг юқори малакаси ва илмий асосланган техник қайта жиҳозлаш стратегиясининг рўёбга чиқарилиши НКМК ишининг самарадорлигини ошириш имконини берди: мустақиллик йилларида тоғ массасини чиқариш ҳажми 5 марта, рудани қайта ишлаш ҳажми 3 марта, маҳсулот ишлаб чиқариш кўлами ва ходимлар сони 2 марта ошди.
– Мамлакат ҳудудларининг ижтимоий-иқтисодий аҳволини яхшилашда комбинатда амалга оширилаётган кенг кўламли ислоҳотлар ва муҳим инвестиция дастурларининг ўрни қандай?
– Маълумки, давлатимиз раҳбари томонидан 2026 йилгача комбинатда 3,4 млрд. доллар қийматдаги қимматбаҳо металлар ишлаб чиқаришни кўпайтириш дастури тасдиқланган. Охирги тўрт йил давомида белгиланган режага мувофиқ жадал суръатларда амалга оширилаётган мазкур дастур бўйича 27 та йирик инвестиция лойиҳасининг амалга оширилиши, ишлаб чиқариш ҳажмини 30 фоизга кўпайтириш ва 30 мингдан ортиқ иш ўрни яратиш имконини беради. Бугунги кунга келиб дастур бўйича 1,7 млрд. доллар ўзлаштирилиб, 10 та объект фойдаланишга топширилди, натижада олтин ишлаб чиқариш ҳажми 10 фоизга, кумуш ишлаб чиқариш ҳажми эса 45 фоизга ошди. Ушбу дастур доирасида «Ауминзо-Амантой» кони негизида 5-гидрометаллургия заводининг қурилиши қизғин давом этмоқда. Яқин ойларда 2 млн. тонна рудани қайта ишлаш бўйича 5-ГМЗнинг биринчи навбатини ишга тушириш режалаштирилган, 2022 йилда унинг иккинчи навбати фаолиятини бошлайди. Бу эса заводни йилига 5 млн. тонна рудани қайта ишлаш лойиҳа қувватига чиқариш имконини беради. Заводнинг қурилиши республика иқтисодиёти учун стратегик аҳамиятга эга бўлган ер ости фойдали қазилмаларини кенг миқёсда ўзлаштиришга йўл очади. 2022 йилгача «Ауминзо-Амантой» конининг негизида босқичма-босқич 30 дан ортиқ руда конларини очиш режалаштирилган.
Бугунги кунга келиб, лойиҳа доирасида 219,3 млн. доллар капитал қўйилмалар ўзлаштирилди. Заводнинг биринчи навбатини қуриш, шу билан бирга газ, электр ва водопровод тармоқлари, 18 км узунликдаги темир йўллари қурилиши ниҳоясига етказилмоқда. 108 млн. долларга 191 та замонавий кон техникаси ва бошқа ускуналар харид қилинди. Дастурда назарда тутилганидек, қиздириш технологияси ва сульфат кислота ўрнига янги кислородли-оҳакли ишлов бериш технологиясидан фойдаланиш 31 млн. долларни тежашга замин яратади.
Лойиҳада ишлаб чиқариш билан бир қаторда, минтақанинг ижтимоий инфратузилмасини ривожлантириш ҳам кўзда тутилган. Қизилқум чўлининг қоқ марказида 9 гектар майдонда ишчилар учун 4 та турар жой, зарур шарт-шароитларга эга бўлган 14 та ётоқхона, савдо ва умумий овқатланиш, маиший хизмат кўрсатиш объектларини ўзида мужассам этган Ишчилар шаҳарчаси бунёд этилди.
«Олтинни уюмда ишқорлаш цехи техноген чиқиндиларини қайта ишлаш мажмуасини қуриш (7-ГМЗ)» лойиҳасида йилига 15 млн. тонна ҳажмда техноген чиқиндиларини қайта ишлаш ва 1,2 мингдан ортиқ янги иш ўринлари яратиш назарда тутилган. Бугунги кунда йилига 10 млн. тонна техноген чиқиндиларни қайта ишлаш қувватига эга бўлган тўртта тегирмон блоки муддатидан олдин фойдаланишга топширилди. Жорий йилда мажмуанинг тўлиқ ишга туширилиши билан чиқиндилардан йилига 7,5 тонна олтин ишлаб чиқариш таъминланади. Ушбу ташаббуснинг ўзига хос хусусияти шундан иборатки, зич ҳолатда ишқор билан ювиш техноген чиқиндиларини қайта ишлаш жаҳон амалиётида биринчи марта қўлланилмоқда, ҳажми ва технологик усуллари бўйича аналоглари мавжуд эмас.
«2-гидрометаллургия заводининг қайта ишлаш қувватларини кенгайтириш (1-2 босқичлари)» лойиҳасининг амалга оширилиши 2-ГМЗнинг ишлаб чиқариш қувватини 50 млн. тоннагача ошириш имконини беради.
Юқорида қайд этилган инвестиция лойиҳалари, табиийки, тегишли ҳудудлар иқтисодиётининг турли соҳаларига дахл қилади. Қурилаётган саноат объектлари минтақаларнинг ишлаб чиқариш, транспорт ва ижтимоий инфратузилмасини ривожлантиришга ижобий таъсир кўрсатади ва одатда катта ҳажмдаги меҳнат ресурсларини талаб қилади. Бу эса маҳаллий аҳолининг турмуши ва бандлиги даражасига таъсир қилмасдан қолмайди. Яна бир муҳим жиҳат – солиқ тушумларининг кўпайиши орқали минтақаларнинг маҳаллий бюджетлари мустаҳкамланади.
– Ҳозирги шароитда мамлакатнинг жаҳон иқтисодиётидаги ўрни ва роли кўп жиҳатдан унинг илмий-техник тараққиёти даражаси, фан ва техниканинг илғор ютуқларини ишлаб чиқаришга жорий этиш ва интеллектуал салоҳиятдан самарали фойдаланиш қобилияти билан белгиланади. Жадал ривожланаётган саноат тармоқлари асрида жаҳон тенденцияларидан ортда қолмаслик муҳим аҳамиятга эга. НКМК томонидан ушбу йўналишда қандай қадамлар қўйилмоқда?
– НКМК ўз бўлинмаларида янги технологиялар, инновацион ечимлар ва лойиҳаларни узлуксиз тарзда жорий этиб, мавжуд қувватларни модернизация қилган ҳолда замон билан баравар қадам ташламоқда. Барча йирик бўлинмаларда инновацион технологиялар хизматлари шакллантирилган. Марказий илмий-тадқиқот лабораторияси ишлаб турибди. Рудалар ва технологияларни, тайёр маҳсулот сифатини таҳлил қилиш учун юзлаб методикалар айнан шу ерда ишлаб чиқилган бўлиб, уларнинг самарадорлиги мамлакат давлат стандарти сертификати билан тасдиқланган. Комбинатда жорий этилган кўплаб инновациялар НКМКнинг таркибий бўлинмаларида ишлаётган олим ва мутахассислар томонидан яратилган. Улар орасида 8 нафар фан доктори ва 25 нафар фан номзоди мавжуд.
Комбинат «ВНИПИпромтехнология» АЖ (Москва, Россия), «РУСРEДМEТ» (Санкт-Петербург, Россия), «РИВС» АЖ, «ВНИМИ» АЖ (Урал филиали, Россия), «Иргиредмет» АЖ (Россия), Integra-Group (АҚШ), «Интегра РУ» МЧЖ (Россия), «ENGINEERING DOBERSEK GmbH» инжиниринг фирмаси (Германия) каби етакчи хорижий ташкилотлар билан муваффақиятли ҳамкорлик қилиб келмоқда. Комбинат мутахассислари ихтиролари учун доимий равишда Ўзбекистон, Россия, Украина, Германия ва Швейцария давлатларининг патентларини қўлга киритиб келяпти. 2017 йилда мамлакатимиз кон-металлургия саноати тарихида биринчи марта «Таркибида олтин бўлган, қайта ишланиши қийин сульфидли маъданлардан олтин ажратиб олиш усули» ихтиросини ишлаб чиқиб, жорий этганлик учун НКМК ходимлари Бирлашган Миллатлар Ташкилоти ҳузуридаги Жаҳон интеллектуал мулк ташкилоти (ЖИМТ)нинг «Ихтирочилик учун» олтин медали билан тақдирланди.
– Қувондиқ Санақулович, НКМКнинг замонавий жаҳон иқтисодиётидаги ўрни ва мавқеи ҳақида фикрингиз қандай?
– Дастлаб шуни қайд этишимиз лозимки, геология-қидирув маълумотларига кўра Ўзбекистон энг йирик қидириб топилган ва тасдиқланган олтин захираларига эга мамлакатлар бешлигидан жой олган. Бугунги кунда НКМК хомашё ресурсларининг ҳажми бўйича жаҳон олтин ишлаб чиқарувчилари орасида 3-ўринни, олтин ишлаб чиқариш бўйича эса 8-ўринни эгаллаб турибди. НКМК олтин ишлаб чиқаришининг йиллик ҳажми ижобий ўсиш тенденциясига эга. Ва биз олтин ишлаб чиқариш ҳажмини ошириш бўйича юқорида санаб ўтилган лойиҳалар НКМКнинг олтин ишлаб чиқариш ҳажми бўйича жаҳон етакчилари бешлигидан жой олишини таъминлайди, деб умид қиламиз.
Бундан ташқари ҳозирги вақтда НКМК мамлакатдаги уран қазиб чиқарувчи ва уран чала оксиди-оксиди кўринишидаги тайёр маҳсулотларни экспорт қилувчи ягона корхона ҳисобланади. Бугунги кунга келиб Ўзбекистонда 38 та уран кони мавжуд бўлиб, уларнинг 34 таси қумтош ва 4 таси қора сланец турига киради. Ўзбекистон уран ишлаб чиқариш бўйича дунёда 5-ўринда туради. Шуни ҳисобга олган ҳолда, комбинат дунёдаги энг йирик уран ишлаб чиқарувчилари сафидан жой олган, деб ишонч билан айтиш мумкин. Ушбу кўрсаткичлар, кўриб турганингиздек, НКМКнинг жаҳон иқтисодиётида муносиб ўрин эгаллашидан далолат бериб турибди.
– НКМК каби замонавий корхонада замонавий ахборот-коммуникация технологияларининг кенг жорий этилиши долзарб аҳамият касб этади. Комбинатнинг саноат объектларида бу борада нима ишлар қилинди?
– Комбинатимиз миқёсида нафақат замонавий ахборот-коммуникация технологияларининг жорий этилиши, балки ишлаб чиқаришнинг автоматлаштирилиши ҳам муҳим аҳамиятга эга. Гидрометаллургия заводларининг ишлаб чиқариш участкаларида замонавий комплекс автоматлаштирилган бошқарув тизими негизида интеллектуал тизимлар жорий этилмоқда. Ушбу тизим барча босқичларда технологик жараёнларнинг рақамли бошқарилишини таъминлайди ва авариялар, тўхтаб туришлар, эскиришларнинг бартараф этилишини, таъмирлаш ишларининг зарурлигини белгилаб ва бу билан самарадорликни оширган ҳолда юз бераётган ўзгаришларга тезкор муносабат билдириш учун объектив маълумотларни тақдим этади. Очиқ олтин конларида йўлдош мониторинг тизими негизида оғир юк ташувчи самосваллар ва экскаваторлар ишини мониторинг қилиш тизими жорий этилган.
– Комбинатингиз каби йирик ва мураккаб саноат объектининг муваффақиятли фаолияти бевосита корхонанинг кадрлар сиёсатига боғлиқ. Замон талабларига жавоб берадиган кадрлар – юқори малакали мутахассислар ва ишчиларни тайёрлаш зарур. Ушбу масала қандай ҳал этилмоқда?
– Бизда кон-металлургия тармоғи корхоналарини барқарор ривожлантириш ва улар томонидан ишлаб чиқариладиган маҳсулот ҳажмини ошириш бўйича биринчи даражали вазифаларни бажаришга қодир бўлган зарур муҳандис-техник ва ишчи кадрларни тайёрлаш йўлга қўйилган. Ёш мутахассислар ва юқори малакали ходимларни тайёрлаш комбинатнинг 6 та ўқув марказида олиб борилади. Корхоналарни бошқаришда муҳим вазифаларни бажариш замонавий ва креатив фикрловчи, турли вазиятларда қарор қабул қилиш ва масъулиятни ўз зиммасига олишга қодир бўлган, шижоатли ва жасур, билимли ва ватанпарвар ёш кадрларга ишониб топширилган.
Навоий давлат кончилик институти комбинатни мутахассислар билан таъминловчи асосий олий ўқув юртларидан бири ҳисобланади. Институтда 28 нафар фан доктори ва 66 нафар фан номзоди талабаларга махсус фанлар ва корхоналаримизда ишлаш учун талаб этилган йўналишлар бўйича таҳсил бермоқда.
– НКМК корхоналарида 60 мингга яқин одамлар меҳнат қилмоқда. Маълумки, уларни нафақат корхонанинг барқарорлиги, балки ижтимоий кафолатларнинг кенг доираси ҳам жалб этади. Шу ҳақида батафсилроқ сўзлаб берсангиз.
– Бугунги кунда НКМКда 58,8 минг нафардан ортиқ киши меҳнат қилмоқда. Бу мамлакатдаги энг кўп сонли меҳнат жамоасидир. Уларнинг иши осон эмас. Шу боис, нафақат меҳнаткашларимизни, балки уларнинг оила аъзоларини ҳам ижтимоий ҳимоялашга катта эътибор қаратилади. Ходимлар билан бир қаторда, комбинат пенсионерларининг ҳам барча ҳаётий масалаларини ҳисобга олган Жамоа шартномамиз кўплаб ижтимоий кафолатларни тақдим этади. Ушбу тоифа шахслари учун кўплаб йиллардан буён амал қилиб турган ижтимоий пакетга йиллик моддий ёрдам, имтиёзли тиббий хизмат кўрсатиш ва санаторий-курортда даволаниш кабилар киради. Умумхалқ байрамлари арафасида ёлғиз пенсионерлар, уруш ва меҳнат фахрийларига ҳар томонлама ижтимоий ёрдам кўрсатилади.
Зарарли меҳнат шароитида ишлайдиган ишчилар учун даволаш-профилактика озиқ-овқатлари назарда тутилган. Комбинатнинг тиббиёти комбинат шаҳарларида жойлашган 200 минг кишига хизмат кўрсатадиган 5 та йирик тиббий-санитария муассасасини бирлаштирган тиббий-санитария бўлими сифатида шакллантирилган.
Комбинат маъмурияти ва Касаба уюшмаси кенгаши томонидан ишчиларга «Металлург», «Кончи» ва «НКМК» сиҳатгоҳларида, «Тўдакўл» дам олиш базасида, «Зарафшон» пансионати ва бошқа санаторияларида тўлақонли соғломлаштириш тартибида дам олиш имконияти тақдим этилган. Уларда ҳар йили 11,9 мингдан зиёд киши ўз соғлигини тиклайди. Ҳар йили ёзда шаҳар ташқарисидаги ва шаҳардаги оромгоҳлар 10,8 минг нафардан ортиқ болани ўз бағрига олади. Корхонанинг барча оромгоҳларида Навоий вилоятидаги «Меҳрибонлик уйи» ва «Шодлик» болалар уйи тарбияланувчилари комбинат ҳисобидан ҳар йили дам олмоқда. НКМК Томди, Нурота, Зарафшон, Учқудуқ, Конимех туманларининг чекка чўл ҳудудларидаги кам таъминланган оилалар фарзандларига ҳам ёзги соғломлаштириш оромгоҳларига йўлланмалар ажратади.
НКМК раҳбарияти томонидан комбинат ишчилари ва уларнинг оила аъзолари ўртасида жисмоний тарбия ва спортни ривожлантиришга алоҳида эътибор қаратилади, тегишли спорт мажмуалари билан таъминланган жисмоний тарбия-соғломлаштириш клубларининг самарали тизими ишлаб турибди.
– 2020 йили пандемия ва бошқа офатлар туфайли кўплаб саноат тармоқлари ҳамда корхоналар учун қийин бўлди. НКМК жамоаси бу синовларни қандай енгиб ўтди?
– Бўлинмаларда инфекция тарқалишининг олдини олиш учун барча чораларни кўрдик. Эътироф этиш жоизки, 2020 йил халқимиз учун ҳам, комбинатимиз ва иқтисодиётнинг бошқа тармоқлари учун ҳам кўплаб мураккаб синовларни олиб келди. Ушбу синовларни меҳнат жамоамиз билан биргаликда муваффақиятли енгиб, биз ишлаб чиқаришнинг бир маромда ишлашини таъминладик ва белгиланган режаларни ортиғи билан бажардик. Коронавирус пандемияси хавфи сақланиб қолаётганига қарамай, барча бўлинмаларимизда ишлаб чиқариш юқори суръатларда давом этмоқда.
Ўтган йил чиндан ҳам синовларга бой бўлди. Аммо комбинатимизда ҳамма вақт қийин дақиқада ёрдам беришдек олижаноб иш устун бўлган ва шундай бўлиб қолади. «Меҳр-шафқат ва саломатлик» жамоат фонди, «Саховат ва кўмак» умуммиллий ҳаракатини минглаб ишчилар ихтиёрий равишда қўллаб-қувватлади. Корхона ташаббуси билан техноген фожеа ва табиий офатлардан зарар кўрган юртдошларимизга озиқ-овқат, кўрпа-тўшак ва бошқа асосий зарур буюмлар топширилди. «Саховат ва кўмак» умуммиллий ҳаракат доирасида Навоий, Самарқанд, Жиззах, Сурхондарё вилоятлари ва Қорақалпоғистон Республикасида яшовчи кўп болали оилалар, имконияти чекланган одамлар ва ёлғиз кексаларга 16 турдаги озиқ-овқат тўпламлари топширилди.
Касаба уюшмаси пандемия даврида кам таъминланган, ижтимоий ҳимояга муҳтож ходимларни, Зарафшондаги баҳорги сел ёмғирларидан зарар кўрган маҳаллаларда яшовчи ишчиларни молиявий қўллаб-қувватлаш жамғармасини таъсис этди.
Бошланган 2021 йилда ҳам вазифаларимиз кўп – биз бошлаган лойиҳаларимизни ниҳоясига етказиб, янгиларини бажаришга киришамиз. Навоий кон-металлургия комбинати дадил қадамлар билан янги корхоналарни қуриш ва ишлаб турганларини модернизация қилиш, маҳсулот ишлаб чиқариш ҳажмини ошириш, шунингдек, аҳоли бандлигини таъминлаш учун иш ўринлари яратишни кўзда тутувчи тараққиёт йўлидан боришни давом эттирмоқда.
– Қувондиқ Санақулович, кўриб турибмизки, НКМК барқарор корхона ва мамлакат иқтисодиётини мустаҳкамлашнинг ишончли кафолати бўлиб қолмоқда. Самимий суҳбатингиз учун миннатдормиз.
0
102 
