Мамлакатимизда аҳолининг бандлиги ва даромадларининг барқарор ўсишини таъминлашга доир вазифаларини ҳал этишда тобора муҳим ўрин тутаётган кичик бизнес ва хусусий тадбиркорликни ривожлантириш, рағбатлантириш ва қўллаб-қувватлашга янада устувор аҳамият берилмоқда. Бу борада Мамлакатимиз Президенти Ш.М. Мирзиёевнинг ташаббуслари билан ишлаб чиқилган «2017–2021 йилларда Ўзбекистон Республикасини ривожлантиришнинг бешта устувор йўналиши бўйича ҲАРАКАТЛАР СТРАТЕГИЯСИ»да «… хусусий мулк ҳуқуқини ҳимоя қилиш ва унинг устувор мавқеини янада кучайтириш, кичик бизнес ва хусусий тадбиркорлик ривожини рағбатлантириш…» муҳим вазифа сифатида белгилаб берилиши ҳам мазкур масаланинг нақадар долзарб аҳамият касб этишидан далолат беради».
Амалга оширилаётган иқтисодий ислоҳотлар ва ривожланган давлатлар тажрибасига таяниб, кичик бизнес ва хусусий тадбиркорликни жадал ривожлантиришни устувор йўналиш сифатида белгилашнинг қуйидаги сабабларини кўрсатиб ўтиш мумкин:
● кичик бизнес ички бозорни зарур товарлар ва хизматлар билан тўлдиришнинг асосий манбаи бўлиб хизмат қилиши;
● кичик бизнес жаҳон ва минтақалар бозорларидаги талаб ва конъюнктура ўзгаришларига анча тез мослашиши;
● кичик бизнесни ташкил қилиш ва юритиш катта харажат ҳамда капитал қўйилмаларни талаб этмаслиги;
● кичик корхоналарга нисбатан кичик бизнеснинг жаҳон молиявий-иқтисодий инқирозининг таҳдид ва салбий оқибатларига бардош бера олиш қобилиятининг анча юқорилиги;
● кичик тадбиркорлик нафақат даромад манбаи, балки одамларнинг ижодий ва интеллектуал қобилиятини рўёбга чиқариш воситаси эканлиги фаркимизнинг яққол далилидир.
Ўзбекистонда мустақиллик йилларида тадбиркорлик муҳитини яратишнинг дастлабки босқичида унинг ҳуқуқий асослари яратилди. Шу жумладан, «тадбиркорлик фаолияти эркинлигининг кафолатлари тўғрисида», «Оилавий тадбиркорлик тўғрисида», «Рақобат тўғрисида» ва «Хусусий мулкни ҳимоя қилиш ва мулкдорлар ҳуқуқларининг кафолатлари тўғрисида»ги қонунлар қабул қилинди. Бугунги кунда кичик бизнес ва хусусий тадбиркорлик субъектларининг нафақат товар ва хизматлар ишлаб чиқаришда, балки аҳоли бандлиги ва фаровонлигини таъминлашдаги ижтимоий аҳамиятидан келиб чиққан ҳолда, бу соҳани қўллаб-қувватлашнинг самарали механизмлари жорий қилинмоқда. Хусусан, уларни қўллаб-қувватлашда амалдаги норматив-ҳуқуқий базани такомиллаштириш, банк кредитларининг мақбул фоизларда берилиши ва солиқ соҳасидаги имтиёзларнинг янада кенгайтирилиши каби чора-тадбирлар улар фаолиятининг самарадорлигини оширишда муҳим амалий аҳамият касб этмоқда. Бу борада кичик тадбиркорлик субъктларини рағбатлантириш ва кўллаб-қувватлашда солиқ юки даражасини оптималлаштириш иқтисодий фаолликни оширишда муҳим омил сифатида қаралиб, улар учун ягона солиқ тўлови 5 фоиз этиб белгиланди. Бундай имкониятлар барқарор ўсиш сураътларида ҳам ўз ифодасини топмоқда. Жумладан, соҳада амалга оширилаётган ислоҳотлар натижасида кичик бизнес ва хусусий тадбиркорликнинг ЯИМдаги улуши 2016 йилда 56,9 фоизни, саноатда 45,3 фоизни, қишлоқ хўжалигида 98,2 фоизни ташкил этмоқда. Шунингдек, фаолият кўрсатаётган кичик бизнес ва хусусий тадбиркорлик субъктлари сони 218170 тани ташкил этиб, унда иқтисодиётда жами банд бўлганларнинг 78,2 фоизи меҳнат фаолияти билан банд. Ушбу кўрсаткичлар кичик бизнес ва хусусий тадбиркорликни ривожланишининг асосий макроиқтисодий кўрсаткичларини ҳам ифодалайди. Бу эса иқтисодий тараққиётнинг макроиқтисодий жиҳатларида яққол кўринади. Бунда аҳолининг иқтисодий фаоллиги муҳим ўрин тутади.
КБХТ мамлакатимиз иқтисодиётининг 2000–2016 йиллардаги ривожланишининг муҳим омили сифатида уни ҳар томонлама қўллаб-қувватлаш ва рағбатлантирилиши натижасида унинг ЯИМдаги улуши 2000 йилдаги 31,0 фоиздан 2016 йилда 56,9 фоизгача ошди (1-расм).
Шунингдек, 2000–2016 йилларда унинг иқтисодиёт тармоқларидаги улуши ҳам сезиларли даражада ўсиб, саноатда 12,9 фоиздан 45,3 фоизга, қишлоқ хўжалигида 73,6 фоиздан 98,2 фоизга, қурилишда 38,4 фоиздан 67,8 фоизга, савдода 74,1 фоиздан 89,6 фоизга ошган.
Кейинги даврларда кичик бизнес ва хусусий тадбиркорлик иқтисодиётнинг ўзгаришларга тез мослашувчан соҳаси сифатида ички бозорни истеъмол товарлари билан тўлдириш, хизмат кўрсатишнинг янги ва замонавий турларини кенгайтириш, экспорт салоҳиятини ривожлантиришда муҳим аҳамият касб этмоқда. Кичик бизнес ва хусусий тадбиркорликни қўллаб-қувватлаш борасида қабул қилинган қарорларнинг амалиётга кенг тадиқ этилиши, текшириш ишларининг қисқарганлиги, бизнес юритиш учун молия ва вақт ҳаражатларининг камайганлиги, рўйхатга олишнинг хабардор қилиш тизимининг жорий этилиши натижасида рўйхатга олинган ва фаолият юритаётган кичик бизнес субъектлари сони жадал ошиб, уларнинг иқтисодий кўрсаткичларида ҳам ижобий тенденциялар юз бермоқда.
Кичик бизнес ва хусусий тадбиркорлик нисбатан кичик хўжалик юритувчи субъект бўлиши билан ушбу фаолият турида бандликнинг анчагина қисми яратилмоқда. Бу эса, бандликни таъминлашнинг муҳим йўналишлари сифатида, шахсий меҳнат фаолиятида чорвачилик, касаначилик, хизмат кўрсатиш ва тадбиркорликнинг бошқа шаклларига ҳам эътибор қаратилиши натижасида рўй бериб, аҳоли даромадларининг ошиб боришида яққол намоён бўлмокда. Кейинги йилларда аҳолининг тадбиркорлик фаолиятидан олаётган даромадлари барқарор ўсиб, 2016 йилда 55,2 фоизни ташкил қилган. Кўриниб турибдики, тадбиркорлик фаолияти билан боғлиқ даромадлар оила даромадлари таркибида салмоқли ўрин эгаллаб бормоқда. Бу эса бозор муносабатларининг ривожланиш даражаси билан изоҳланиб, ўз навбатида ижтимоий тўловлар улушининг бирмунча пасайишига олиб келади.
Кичик бизнес ва хусусий тадбиркорликнинг қўллаб-қувватланиши кўп жиҳатдан ажратилаётган кедитлар салмоғига ҳам боғлиқ. Бироқ тижорат банклари ва нобанк кредит ташкилотлари томонидан кўрсатилаётган микромолиявий хизматлар кичик бизнес ва хусусий тадбиркорлик субъектларининг талабларини тўлиқ қондириши лозим. КБХТ ва банк-молия институтлари ўртасидаги ўзаро муносабатларнинг самарадорлигини ошириш мақсадида Ўзбекистон Республикаси Президентининг «2011–2015 йилларда республика молия-банк тизимини янада ислоҳ қилиш ва барқарорлигини ошириш ҳамда юқори халқаро рейтинг кўрсаткичларига эришишнинг устувор йўналишлари тўғрисида»ги ПҚ-1438-сонли қарори муҳим аҳамият касб этди. Ушбу қарорга мувофиқ 2011–2015 йилларда кичик бизнес ва хусусий тадбиркорлик субектларини кредитлаш ҳажмини 2,7 баробарга ошириш, кичик бизнес ва хусусий тадбиркорлик субъектлари лойиҳаларини молиялаштиришни кенгайтириш учун халқаро молия институтлари ва хорижий мамлакатлар ҳукуматларининг имтиёзли кредит линиялари ва грантларини фаол жалб қилиш ва ўзлаштириш каби истиқболли йўналишлар белгилаб берилган.
Мухтасар қилиб айтганда, мамлакатимизда кичик бизнес ва хусусий тадбиркорлик ҳаракати бундан кейин ҳам ҳар томонлама қўллаб-қувватланади. Президентимиз томонидан белгилаб берилган 2017–2021 йилларга мўлжалланган Ҳаракатлар стратегиясида энг муҳим устувор вазифалардан бири – хусусий мулк ва хусусий тадбиркорликни янада ривожлантириш, соҳага тўлиқ эркинлик бериш, бу йўлда ғов бўлиб турган барча тўсиқ ва чекловларни бартараф этиш масаласи эканлиги ана шундан далолат беради. Зотан, мамлакатимиз иқтисодиётининг жадал суръатларда ривожланиши, аҳолининг ҳаёт даражаси ва сифати юксалиши кўп жиҳатдан кичик бизнес истиқболи билан чамбарчас боғлиқдир.
0
196 
