(O´zbek) Рейтинглар ва ривожланиш прогнозлари

 

     Суверен рейтинг
     Суверен рейтинг Ўзбекистонга илк бор 2018 йилнинг декабрь ойида «BB-»/«Барқарор» прогнози даражасида берилган эди.
     Ўзбекистоннинг суверен, бир томондан, суверен баланснинг кучли кўрсаткичлари, паст давлат қарзи ва иқтисодий ўсишнинг юқори суръатлари билан, иккинчи томондан, тарихан юзага келган таркибий муаммолар (аҳоли жон бошига ЯИМнинг паст даражаси, институционал муҳит ва бошқарув сифатининг заиф даражалари ва б.) билан бирга юқори даражадаги инфляция ва хомашё ресурслари экспортига кучли боғлиқ­лик ўртасидаги мувозанатни акс эттиради.
     Ялпи халқаро захираларнинг катта ҳажми (2019 йилнинг охири ҳо­латига кўра 29.2 млрд. АҚШ доллари) давлат қарзининг паст даражаси (2019 йилда ЯИМнинг 28,9 фоизи миқдорида баҳоланган) ҳамма қайта­риш муддати ва харажатлари нуқтаи назаридан унинг қулай тузилиши Ўзбекистоннинг суверен рейтингини қўллаб-қувватловчи муҳим омиллардир. Бизнинг фикримизча, бу зарур ҳолларда, давлат банки томонидан кўмак бериш нуқтаи назаридан давлат учун маълум молиявий мослашувчанликни назарда тутади. Давлат банклари активларининг иқтисо­диётга нисбатан ўртача миқдо­рини (2019 йилнинг охири ҳолатига кўра 24,2 млрд. доллар, бу ЯИМнинг 42 фоизини ташкил қилди) ҳисобга олган ҳолда биз давлатнинг бундай кўмак бериш қобилиятини кучли, деб баҳолаймиз.

 

     Банк секторини ислоҳ қилиш
     Ўзбекистон ҳукумати томонидан 2019 йилнинг иккинчи ярмидан бошлаб амалга оширилаётган банк секторини ислоҳ қилиш биринчи навбатда, банк сектори фаолиятининг бозор механизмларини яратишга қаратилган. У давлат банк­ларида тўғридан-тўғри директив кре­дитлаш моделидан узоқлашиш ва уларни ўрта муддатли истиқболда хусусийлаштириш, иқтисодиётнинг алоҳида секторларига имтиёзлар бериш моделини ўзгартириш, хусусий секторнинг ривожланишини рағ­батлантириш ва ҳоказоларни ўз ичига олади.
     2019 йилнинг 4-чорагида давлат банклари директив кредитларнинг катта улушини ва тегишли молиялаш­тиришни Ўзбекистон тикланиш ва тараққиёт жамғармаси (ЎзТТЖ)га топширди. Шу билан бирга ЎзТТЖдан фондлаштиришнинг бир қисми айрим банклар капиталига айирбошланди. 2020 йилдан бошлаб давлат дастурлари бўйича имтиёзли кредитлар учта ваколатли банк (АТ «Халқ Банки», «Агробанк» АТБ ва «Микрокредитбанк» АТБ) томонидан берилади, бунда манзиллилик тамойилини таъминлаш мақсадида кредит олувчиларнинг тоифалари камайтирилди, ставкаларни субсидиялаш эса якуний қарз олувчиларга тўлаш йўли билан амалга оширилади.
     Бир қатор давлат банкларини хусусийлаштириш миноритар пакетларнинг (25%гача) якор инвесторларга, одатда, халқаро молиявий ташкилотларга сотилишини назарда ту­тади. Узоқ муддатли истиқболда хусусийлаштириладиган банклар акцияларининг блокировкаловчи ва назорат пакетларини сотиш режа­лаштирилмоқда. Хусусийлаштириш бўйича дастлабки битим 2020 йилнинг май ойида тузилиши кутилмоқда ва Asia Alliance Bank назорат пакетининг япониялик стратегик инвесторга сотилишини назарда тутади (01.01.2020 ҳолатига кўра активлар ҳажми бўйича 18-сон). «Fitch» рейтингига эга бўлган банклар орасида «Ўзсаноатқурилишбанки», «Асака» банки ва «Ипотека-банк»ни хусусийлаштириш режалари ҳақида эълон қилинди.
     Давлат банкларида корпоратив бошқарувни ислоҳ қилиш нуқтаи назаридан дастлабки қадамлар қўйил­ди. Жумладан, бир қатор банкларда Кузатув кенгашлари таркибига мус­тақил директорлар киритилди, айрим хусусийлаштирилган банкларда эса (масалан, «Ипотека-банк» АТИБ) банк­ни бошқаришда давлат органлари раҳбарларининг иштирокини истисно этиш кутилмоқда. Бундан ташқари давлат банклари менеж­мент таркибига йирик хорижий банкларда ишлаш тажрибасига эга бўл­ган мутахассисларни маслаҳат­чилар сифатида янада фаол жалб қила бошлашди.
     Fitch агентлигининг фикрига кўра юқорида санаб ўтилган чора-тадбирларнинг амалга оширилиши банк секторини ривожлантириш истиқ­болларига ижобий таъсир кўрсатиши мумкин. ЎзТТЖнинг директив кредитларини топширишдан эришилган дастлабки натижалар секторда кредитлар долларлашуви даражаларининг (30.11.2019 йил ҳолатига кўра 58%дан 31.12.2019 йил ҳолатига кўра 48%гача) пасайишида ва унинг концентрациясида кўзга ташланади (берилган кредитларнинг умумий ҳаж­мида 5 та йирик банкнинг улуши мос равишда 74%дан 69%га қисқарди).

 

     Fitch прогнози: 2020 йил учун трендлар
     Биз 2020 йилда секторда кредитлар ўсишининг янада ўртамиёна суръатларини кутаяпмиз (сўмнинг АҚШ долларига нисбатан айирбошлаш курси ўзгаришларини ҳисобга олган ҳолда 2019 йилнинг 11 ойида ва 35% ўсишдан кейин ва активлар ЎзТТЖга ўтказилгунга қадар), чунки йирик инфратузилма лойиҳаларини давлат томонидан молиялаштириш энди ЎзТТЖдан тўғридан-тўғри амал­га оширилади. Ўзбекистон Марказий банки тижорат кредитларининг ўсиш суръатини совутиш сиёсатини давом эттириши эҳтимолдан холи эмас.
     Fitch шунингдек, аҳолининг нисбатан паст даромадлари туфайли (2019 йилда аҳоли жон бошига ЯИМ 1,8 минг долларни ташкил қилди) ва чакана кредитлар бериш стандартларининг эндигина шаклланаётган тартибга солиниши шароитида Ўзбекис­тонда (шу жумладан, хорижий валютада) чакана кредитлашнинг потенциал ортиқча ўсиши билан боғлиқ хатарларни ҳам қайд этади. Бундан ташқари кредитлаш бозоридаги улушини ошириш мақсадида банклар томонидан қарз олувчиларга қўйи­ладиган талабларнинг сусайиши кредит таваккалчилиги ошишининг манбаига айланиши мумкин. Банкларнинг кредит бериш бўйича ўз стандартлари ва мезонларининг сифати, шу жумладан қарз олувчилар тўлов қобилиятининг таҳлили иқтисодий инқироз даврида ҳам вақт синовидан ўтиши керак.
     Шу билан бирга бизнинг фикримизга кўра, чакана кредитлашнинг юқори ўсиш суръатлари янада паст бошланғич база билан компенсацияланади ва унинг банк сектори кредит портфелининг умумий ҳажмидаги улуши 2020 йилнинг охирида 20–25 фоиздан ошмайди (2019 йилнинг охири ҳолатига кўра 16%).
     Банк секторининг ўртача капиталга даромадлилик билан ифодаланган фойдалилиги 2020 йилда, Fitchнинг фикрига кўра (2019: 14%) икки хонали рақамларда қолади. Бир томондан, хусусий секторни юқори маржали кредитлаш улушининг ўсиши муносабати билан давлат банкларининг рентабеллиги ошади. Иккинчи томондан, Fitch рақобатнинг кучайиши туфайли секторда кредитлар бўйича фоиз ставкаларининг умумий камайишини кутмоқда, бу (биринчи навбатда хусусий банкларда) соф фоиз даромадларининг ўртача пасайишига олиб келади. Бундан таш­қари 2020 йилда Марказий банкнинг асосий ставкасининг эҳтимолий пасайиши ҳам банкларнинг маржиналлигига ўртамиёна салбий таъсир кўр­сатиши мумкин.
     Банк секторининг капиталлашуви Марказий банкнинг капитал бўйича нормативларнинг минимал қиймат­ларига нисбатан юқори талабларини ҳисобга олган ҳолда мақбул даражада қолади (1-даражали капитал ва Регулятив капитал учун тегишлича 10% ва 13%). Шу билан бирга, Fitch 2019 йилнинг охирига нисбатан (1-даражали капитал ва Регулятив капитал учун тегишлича 19,6% ва 23,5% даражасида бўлган эди) банк сектори капиталининг етарлилик даражаларининг ўртача пасайишини кутмоқда, чунки таваккалчилик бўйича ўлчанган активларнинг ўсиши фойда ҳи­собидан капиталнинг ўсишидан юқо­ри бўлади.
     Банк секторида давлат томонидан фондлашнинг улуши амалга оширилаётган ислоҳотлар натижасида 2020 йилда 2019 йилга нисбатан пасайишда давом этади. Биз 2019 йил давомида суверен Еврооблигациялар ва «Ўзсаноатқурилишбанки» АТБ Еврооблигацияларининг дастлабки чиқарилишларидан кейин хорижий фондлаш улушининг, шу жумладан, йирик банклар томонидан Еврооблигацияларининг чиқарилиши ҳисоби­дан ҳам аста-секин ўсишини кутаяпмиз.

 

     Банк секторининг Fitch томонидан қопланиши
     2020 йилнинг боши ҳолатига кўра Fitch 2019 йилдаги ўз қопла­масини оширган ҳолда 10 та ўзбек банкининг рейтингларини қўллаб-қувватламоқда (2019 йилда рейтинглар биринчи марта учта давлат банки: «Ипотека-банк» АТИБ, АТ «Халқ Банки» ва «Қишлоқ Қурилиш Банк» АТБга берилган эди. Ўзбекистон Марказий банки маълумотларига кўра Fitch агентлиги томонидан рейтингланадиган банкларнинг активлари 2019 йилнинг охири ҳолатига кўра бутун сектор активларининг 58 фоизини ташкил этган эди.
     Fitch агентлиги методологиясига кўра эмитентларга бир неча турдаги рейтинглар берилади. Банкнинг бар­қарорлиги рейтинги банкнинг шахсий кредитга лаёқатлилигини ҳисобга олади, Қўллаб-қувватлаш рейтинги ва Эмитентнинг Дефолти рейтингини (ЭДР) қўллаб-қувватлаш даражаси эса банк томонидан зарур ҳол­ларда ташқи кўмак олиниши эҳти­молини акс эттиради. Банкнинг ЭДР ва унинг мажбуриятлари рейтинглари Барқарорлик рейтинги ва қўллаб-қувватлаш рейтинглари асосида аниқланади ва эмитентнинг катта қарзи эгаларига нисбатан мажбуриятларнинг бажарилмаслиги хавфини акс эттиради.
     Fitch томонидан рейтинг бериладиган еттита давлат банкининг ЭДРлари Ўзбекистон суверен рейтингининг даражасида бўлиб, бу Fitch агентлигининг зарурат туғилганда давлат томонидан қўллаб-қувватлаш мумкинлиги ҳақидаги фикрини акс эттиради. Бундай фикр асосан ушбу банкларнинг мажоритар давлат мулкини ва сўнгги 2–3 йил ичида капиталини ошириш ва барқарор фондлашни таъминлаш учун давлат томонидан катта миқдордаги пул маб­лағларининг олиниши тарихини, шу­нингдек, давлатнинг халқаро захираларига нисбатан потенциал қўл­лаб-қувватлашнинг паст нархини ҳисобга олади.
     Fitch хусусий банклар ЭДРларига (уларнинг паст тизимли аҳамиятга эгалиги туфайли) давлат ёки акциядорлар (уни тўғри баҳолашнинг мумкин эмаслигини ҳисобга олган ҳолда) томонидан қўллаб-қувватлаш мумкинлигини асос қилиб олмайди, шунинг учун ЭДРлар фақат ўзининг кредитга лаёқатлилигини баҳолашга асосланади.

 

 

ПОСЛАТЬ ДРУГУ

 ПЕЧАТЬ

Intervyu